Ezgilerimizde Var Olan Kerem Havaları.

Ulgar Dağı tipi-boran olunca

Süzülür gözümden sel gizli gizli

Ecel beni gurbet elde bulunca

Haberim götürsün yel gizli gizli

Dertli Kerem

Genel olarak Anadolu’yu çevreleyen ve adına Türki Cumhuriyetleri denilen ülkelerin halkları arasında başlangıçtan günümüze kadar sürüp gelen önemli kültürel değerlerin en başında gelenleri destanlardır. Bu destanların içinde en önemlileri Oğuz Kağan Destanı, Dede Korkut Destanı, Manas Destanı ve Köroğlu Destanı gibi destanların yanı sıra, başka destanlardan da söz etmek gerekiyor.

En önemlisi bu destanlarımız, destan ve destan çeşitlemeleri teker teker kayıt altına alınmalıdır. Destanların içinde geçen ezgileri ve bu ezgilerin makam çeşitleri bütünüyle, derlenip toparlanmalıdır. Dahası bu derlemeler en güzel haliyle notaya alınıp arşivlenmelidir. Gelecek kuşaklara kültür armağanı olarak sunulmalıdır.

Destanlar sadece şiirsel bir yapıyla sunulmuyor. Bizim bildiğimiz destanlar düz yazı ve koşma karışımı türleri de vardır. Örnek: Aslı ile Kerem, Küroğlu ya da Köroğlu, Ercişli Emrah, Şikar Destanı, Şah İsmail Destanı, Tahir İle Zühre ve benzeri destanlar.

Gelelim destan türlerine, bunlardan da söz edelim. Söz edelim derken başlıklar vererek geçelim. Yaratılış Destanları, Muhabbet Destanları, Lirik Destanlar, Kahramanlık Destanları »Yiğitleme«, Taşlama Destanları, Cenk Destanları, Ağıt Destanları, Göç Destanları, Kaç Ha Kaç Destanları gibi çeşitlemelerden söz edebiliriz.

Bu yazıda destan türü olarak Muhabbet Destanları içinde yer alan Aslı ile Kerem destanı ve bu destan içinde geçen ezgi türleri ile bu ezgilerin makam ya da havalarından söz edeceğim.

Bu destanı incelerken, destanın oluşumundan bu yana toplumlara, her türlü eğlence olaylarında çalıp söyleyen. Her dönemde yeniden oluşmasına katkıda bulunan ve gelmiş geçmiş tüm saz ozanlarına, özellikle Kul Sofu mahlaslı o büyük ozanı anarak sözümüzü sürdürelim.

Destan içinde yer alan ezgiler yani, Kerem Havaları çoğunlukla Segâh makamında olduğunu yazabiliriz. Ancak, değişik bölgelerde ve değişik anlatımlarda ise değişik değişik türleri de oluşmuştur. Çok değişik havalarda karışmıştır. Zamanla Kerem ezgileri Pes perdelerde gamlı, kederli, hüzünlü bir ruh halini yansıtırken bazı yörelerde daha farklı seslerde oluşmuştur. Ancak öz olarak dağ havaları dediğimiz kök havayla bütünleşiyor. Sanırım bu olayda aynısıdır. Haykırış, bağırma, çağırma gibi olayları gündeme taşıyor. Genel olarak kara Düzen denilen akort üzerinden yaygınlaşmıştır.

Kerem ile Aslı adlı muhabbet destanın esas kahramanı olan ve Aşık Kerem adıyla ezgilerimizde, Anadolu, Azerbaycan, Irak, İran, Gürcistan gibi birçok ülkenin halkları tarafından seslendirilen »Dağ Havalarına« Kerem havaları deniliyor. Kerem havaları öz olarak dağ havaları olunca, Öncelikle bu dağ havalarının ne anlama geldiğini yazalım. Özünde yüksek sesli havalar olarak tanımlanır. Bir diğer adıyla Hüseyni (İrani) deniliyor. Ancak bu tüm Kerem havalarını kapsamıyor. Daha değişik havaların olduğunu görüyoruz, dinliyoruz.

Şimdi bir sözcükten haber vermeliyim. Bu sözcük İrani sözcüğüdür. İran: 1935 yılından itibaren Fars Devletinin resmi adıdır. Ancak genel anlamda irani sözcüğünün tam karşılığı, tepe, yüksek yerin üstü, yalçın kayalıklar arasındaki çimenli vadiler. Ezgilerde İrani havası demek yüksek sesli hava demek, halk arasında hele bir dağı tırman ses iranileşsin denilir.

Aşıklık Geleneğinde Makamların Oluşumu Üzerine

Çıkışı itibariyle bir kesinlikten söz etmek mümkün olmasa da Kuzeydoğu Anadolu aşıklık geleneğinde makamların/havaların oluşumuna ilişkin genel yaklaşım şöyle özetlenebilir:

Aşıkların çalıp söylediği her şeye hava ya da makam denir. Azerbaycan geleneğinde de hava ya da makam kavramları kullanılır. İslamiyet sonrası Arap kültürü ve müziğiyle de yakınlaşma olmasına karşın makam adları ve kalıpları temel olarak İran müziğinden aktarılmıştır. Ayrıca yerine göre de avaz ya da ağız denmektedir. Hava ve makam deyimleri aynı anlamda kullanılır. Ancak Türklerin Ozanlık geleneğinde Azerbaycan, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, İran topraklarında yaşayan Azerbaycan kökenli aşıklar daha çok makam deyimini kullanmaktadırlar.

Söz Havaları

1. Dağ Havaları

2. Oba Havaları

3. Çoban Havaları

4. Cenk Havaları

Hangi tür hava olursa olsun temelde insan sesidir. Çıkış noktası tek insan sesine dayanır.

Bu başlangıç 4 kök havadan oluşur.

Söz konusu bu 4 kök havanın her biri de kendi içinde 7 havadan oluşur. Buna göre 4 kök havayla birlikte toplam 32 ana hava vardır. Öteki havalar bunların bir türevi ya da karışımlarından oluşur.

Dağ Havaları

Dağ havalarının bir adı da Kerem havalarıdır. Ancak başlangıç itibariyle bu havaların çıkışı bilinen Aşık Kerem’e dayanmaz. Kerem halk masal anlatılarında geçen bir dağ adıdır. Daha sonra bu dağın adının verildiği aşıklar ve bunlara bağlı hikayeler oluşmuştur. Kerem hikayelerinin geniş coğrafi alanlarda tutulması ve yaygınlaşması nedeniyle de havanın adı, Aşık Kerem kaynaklı bir duruma gelmiştir.

Oba Havaları

Bir adı da çukuroba olarak bilinir. Buradaki çukur alçak yer değil, yayvan, dağınık okunan hava anlamındadır. Güney Anadolu’daki Çukurova’yla ilgili değildir.

Çoban Havaları

Çobanlık sanatının kendine özgü geliştirdiği kök havadır. Çıkış noktası hayvan sesi, su sesi, yağmur sesi, çobanın hayvanları çağırma gibi doğaya ilişkin sesler bu havanın aslını oluşturur.

Cenk Havaları

Bireyin ve toplumun kahramanlıklara ilişkin duygularını anlatan havalardır. Küroğlu, daha sonra Köroğlu havaları olarak söylense de başlangıç olarak bunlarla ilgisi yoktur. Kerem havalarının uğradığı değişiklik gibi, daha sonra Köroğlu ya da benzer havalar cenk havaları üzerinden gelişmiş ve bütünleşmiştir.

Şimdi şunu yazalım. Kerem havaları, kök hava olarak yedidir. Halk arasında bilinen bir anlatım olayı vardır.

Derler ki:

Kerem yedidir

Köroğlu yedidir

Dolayısıyla Aslı Kerem destanında yedi sayısı önemlidir. Kerem 7 yıl dolaşmış sevgilisinin peşinden. Yedi ülke, yedi şehir, yedi dağ, yedi yol, yedi ırmak gibi destan içinde ne geçiyorsa hepsi yedi ile ifade ediliyor. Kerem havaları da yedi sayısıyla ifade ediliyor.

Yedi Kök havayı sırayla yazarsam.

1. Kerem Divani

2. Kerem Urfani

3. Kerem Hüseyni

4. Kerem Dügâh

5. Kerem Segâh

6. Kerem Çargâh

7. Kerem Neva

Benim bildiklerim bunlardır

Ancak şu anda halk arasında sayı olarak 120 sayısını geçen Kerem havalarından söz ediyoruz. Peki bu nasıl oluyor. Bu şöyle oluyor yedi kök havanın türevleri ve zamanla aşıkların eklemeleri sonucu sayı artmıştır. Ben 120 sayısını veriyorum ancak bu sayı daha da artabilir. Benim arşivimde kayıtlı olan Kerem Havaları 75 tanedir. Bu sayı artabilir ancak azalmaz

Şimdi bu havaları biraz geçelim, Aslı İle Kerem destanının doğuşuna ve halk arasında ki gelişimine, yayılışına az değinelim. Kerem adı bir dağ adıdır demiştik. Aynı zamanda şehir adıdır demiştik, bunu bir görelim. »diyelim ki küçük aralıklarla 644. Yıldan 1121 yıla kadar Tiflis, Ucarma, Safar, Kerem şehirleri Müslüman şehirler olduğunu söylemeliyim. Dolayısıyla destanda da Kerem Müslümandır. Bu yanıyla önemlidir.

Gürcistan’ın kurucu kralı Davut kızı olan Tamar savaşçı feodal beylerinin desteği ile tahta oturmuştu. Bu savaşçı feodal beyleri dindar Hıristiyanlardan farklı bir yaşam tarzını benimsemişlerdi. İşte bu yaşam tarzı gelenek olarak ,Aran ve Kenan yani »Aslı Ve Kerem« sevgi tarzını benimsiyorlardı bu yaşam tarzını Çariçe Tamar benimseyip, önemsiyordu.

Çariçe Tamar’ın babası Kurucu Davut (1084-1125) kendi öz kızının Şirvan-Şahla evlenmesine izin vermişti. Bu evlilik bize Aslı Kerem destanını anımsatıyor demeliyim. Gürcistan ile Şirvan’ın yakınlaşması dolayısıyla Azerbaycan’ın zayıflamasına gerekçe olmuştu. Bundan sonra şöyle demek gerekiyor. Yani çok detaylara inmeden, öyle tarihi verilerle beynimizi yormadan. Aslı Kerem destanı ilk olarak Albania’dan Gürcistan’a, yani Gürcü diline, daha sonra yeniden öz benliğine, Azerbaycan Türkçesine dönüşünü yazabiliriz. Orijinal adının ise Aslı ve Kerem değil, »Aster ve Karam« olduğunu kaynaklarda okuyoruz.

Okuduğumuz bu muhabbet destanı yani, Aslı ile Kerem destanı zamanla yüzlerce çeşitlemesi ve yine yüzlerce değişik ozana ait olduğu yazılıyor. O günden bugüne kaç ozan Kerem adını kendisine mahlas almıştır bilen yok. Ayrıca şu an ülkemizde kaç kişinin adının Kerem, kaç kızın adının Aslı olduğunu bilen yok. Aslı derken bizdeki tam adı Han Aslı ya da Aslı Han olarak seslenilir. Dolayısıyla ırmağın çıkış noktasına kadar giden araştırmacılar vardır.

Destan içinde Aslı adıyla yer alan ve Hıristiyan inancına bağlı olan bu kız aslen ve asaleten Ermeni değildir, Gürcü’dür. Ermeni adı bizim yörede direk Ermenilere denildiği gibi, Hıristiyan kişilere de Ermeni deniliyor. Şöyle ki, Kerem’in, »Gel kız Müslüman ol kalma Ermeni« demesi şudur. Bu Ermeni sözü bizim bildiğimiz Ermeniler değil Hıristiyan inancına özgü olan insanlardır. Yani Ermeni eşittir Hıristiyan demeliyim. Aşık Kerem Neden bu dizede, »Gel kız Müslüman Ol kalma Hıristiyan« dememiş. Çünkü halk arasında böylesi bir deyim var. Sonra, yerli halk arasında Ermeni sözü, Nemrut gibi Firavun gibi bir anlam da içeriyor. Bu konuyu içeren deyimleri yazmalıyım. Seni Nemrut seni, seni Firavun seni, seni Ermeni seni deniliyor. Bu sözler sadece halk arasında söylenilen bir tanımlamadır. Bu amaçla yazılmıştır. Bu kız yani, Aslı iki dinli değil iki dillidir. Yani Kral Davut’un kızı olan Kraliçe Tamar iki dil biliyor. Biri Gürcüce ikincisi Azerbaycan Türkçesi.

Şimdi bu verilen bilgilerin arkasından yeniden Kerem havalarına geçelim.

Sözün üst bölümünde de değinmiştim. Kerem havaları hakkında onlarca desem az yüzlerce makale okumak mümkün. Bunca araştırmacı, bunca yazar bunca müzisyen elbette birçok araştırma yapmıştır. Her kes kendisine göre belli bir sonuca ulaşmıştır. Bugünden sonra da elbette araştırmalar olacak ve yeni yeni sözler söylenecektir. Benim bu küçük yazıdaki sözlerim belki hiçbir araştırmacı tarafından okunup değerlendirilmeyecektir. Bu benim için pek bir önem taşımıyor. Okumayan bir toplumun insanıyım biliyorum. Bildiğim bir şey daha var. Her araştırmacı kendi düşüncesini önemser. O halde bende kendi düşüncemi önemsemeliyim ve böylece yazıyı hazırlamalıyım.

Kerem havaları hakkında söz ederken şu makam ya da şu hava şöyle başlayıp şöyle çıkıyor böyle gidiyor demeyeceğim. Ben sadece var olan Kerem havalarının isimlerini ve bu isimlerin gerekçelerini yazacağım. İşin ezgisel yanı notistlerin işi olsun diyelim.

Yani Yanık Kerem makamı bana göre yanık Keremdir. Başka bir makam değildir. Ya da bir başka makama ya da havaya benzemiyor. Ya da ceylanı Kerem başlı başına bir makamdır. Bu makamla onlarca eser seslendirile bilinir. Bizim yöremizde herhangi bir aşık herhangi bir şiirini bildiğimiz makamlar üstünden söyleyebiliyor. Bu böyledir.

Ben bunu neden söylüyorum. Halk ezgilerinde makam denilince hemen bir olay gündeme geliyor. Deniliyor ki, sanat müziği makamlarında falan ile başlayıp falan ile bitiyor buna onlarca örnek verebilirim. Ama gerek yok. Ben bu makamların her birinin kendi başına bir makam olduğunu söylemeliyim. Döğme Kerem döğme Keremdir. Bir başka makama benzemiyor.

Bizim yörede ben aşığım diyen ve kendisini aşık olarak tanıtan bir kişi en az 32 makam bilip söylemelidir. Bu bir ölçüdür. Makam bilmeyene besteci derler. Makam üstünden çalıp söylemek bir aşıklık geleneğidir.

Kerem havaları yedi tanedir demiştim. Kök hava olarak böyle. Bu havaların türevleri vardır. Bir başka olay var, onu da yazmalıyım. Diyelim ki Şikeste havası ya da makamı. Bu havaya başlı başına kök hava denilir. Bunun üstünden aşık çalıp söyleyebilir. Bu işin bir yanı, ikinci yanı bu kök havaya yani bu şikeste havasının bir başka türevini bestelerse bu havanın adı direk o aşığın adıyla anılır. Yani şikestenin bir başka çeşitlemesini bestelemişler ve adına Kerem Şikestesi denilmiştir. Bir başka örnek, şikeste havası Köroğlu ezgileri içinde bu ozana ve bu destana özgü yorumlanırsa bu çeşitlemeye de Köroğlu şikestesi deniliyor. Bunlar kök havaların türevleri sayılıyorlar.

Bu konuda güzelleme havası en güzel örnektir. Kök hava olarak bir tek güzelleme havası vardır. Bu güzelleme havasının zamanla türevleri oluşmuştur. Şimdi bu oluşmuş güzelleme türevlerini okuyalım.

Ağbaba Güzellemesi, Ahıska Güzellemesi, Aran Güzellemesi, Ardahan Güzellemesi, Ayvaz Güzellemesi, Azaflı Güzellemesi, Azeri Güzellemesi, Borçalı Güzellemesi, Çıldır Güzellemesi, Düz Güzelleme, Gökçe Güzellemesi, Hasta Hasan Güzellemesi, Hoşdamak Güzellemesi, Iğdır Güzellemesi, İrevan Güzellemesi, Kerem Güzellemesi, Kocanene Güzellemesi (Şenlik) Köroğlu Güzellemesi, Şenlik Güzellemesi, Şöregel Güzellemesi, Türkmen Güzellemesi, Vagıf Güzellemesi, Yerli Güzellemesi, Yörük Güzellemesi.

Bu verilen isimler sadece bazılarıdır. Daha birçok güzelleme türevleri vardır benim yazmadığım.

Kerem havalarına genel anlamda şöyle bir göz atarsak, Anadolu’nun her yöresinde var olan ve seslendirilen ezgilerin çeşitliliğini biliriz. Buraya şehir, köy, kasaba, belde adı yazmayalım. Genel olarak her yer demeliyim, Anadolu başta olmak üzere Azerbaycan, Balkanlar, Kafkaslar, Türkmenistan, Irak (Kerkük) İran, Yugoslavya (Makedonya) Bulgaristan gibi her yerde var olan havalardır.

Halk arasında »hele bir türkü söyle« diye istekte bulunulmaz, »hele bir Kerem söyle, hele bir Köroğlu söyle« diye istekte bulunulur. Dahası makam adıyla istekte bulunulur. »hele bir yanık Kerem, hele bir Kerem güzellemesi söyle« derler. Bu istekte ezgi önemlidir. Ezginin üstüne döşenen söz kimden olursa olsun pek önemli değildir.

Manilerde Kerem

Kerem bir dağ adıdır demiştim. Yani Yüksek sesli havaların adı olarak biliriz. Dolayısıyla hoyrat sesli Kerem havaları bir başka önem arz eder. Bu havaların söz döşemesi ise cinaslı manilerdir. Bu maniler içinde de mahlas olarak Kerem adı sürekli geçiyor. Özlemin sesidir hoyrat, Kerem’in sevdasıdır hoyrat sesi.

Sözün bu yerinde bir iki mani yazalım

Ulgar bir maral olsa

Maralı karal olsa

Ulgar seni yakarım

Yara bir zaral olsa

Aşık der derde Kerem

Neylesin derde Kerem

Koşmuşam gam kotanı

Özüme derd ekerem

Eridim dirhem oldum

Bir Aşık Kerem oldum

Yar gurbete gideli

Derdinden verem oldum

Halk oyunlarında Kerem seslenişi

Anadolu halk oyunlarında Kerem adıyla birçok oyun oynadıkları biliniyor. Bunları sayarsak sırasıyla birkaç isim yazalım. Kerem Yallısı, Kerem halayı, Kerem Barı isimlerini yazabiliriz. Bazı yörelerde ise kına gecelerinde gelinin ya da damadın eline kına yakılırken Kerem ezgileri okunuyor. »Türkmen kızı katarlayıp deveyi / çekmiş gider yaylasına Bingöl’ün« sözleriyle başlayan ezginin okunması gibi. Kerem Havaları sadece sazla okunmadığı biliniyor. Toylarda davul zurna, klarnet, keman, sipsi, kaval gibi her türlü aletle çalınıp söyleniliyor.

01 Göç Göç Oldu

Kerem Şikeste

Göç göç oldu göçler yola dizildi

Göçmüş gider yaylasına Bingöl’ün

Sürmelenmiş ela gözler süzüldü

Seçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Sunayı da deli gönül sunayı

Ben uğruna terk eyledim sılayı

Türkmen kızı katarlayıp deveyi

Çekmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Koyunlar kuzular sesle seçilmez

Suyu kardan soğuk olur içilmez

Türkmen kızı bu yayladan geçilmez

Geçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Seyreyledim Türkmen kızın boyunu

Yığılın ahbaplar tutak toyunu

Dertli Kerem soğuk yayla suyunu

İçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Benim bildiğim Aslı Kerem Destanında 120 hava vardır bu havalar değişik adlarla olmuş olsa da bir nevi Kerem türevleridir. Zaten Kerem destanı bildiğimiz destanlar içinde en uzun olanlardan biridir. İçinde değişik mahlaslarla değişik ezgiler okunuyor. Bitiş yani mühür ezgisi ise Kul Sofu adlı ozanın adıyladır. O koşmanın da iki ya da üç çeşitlemesi vardır ben birini buraya alıyorum. Bütün destanlardan farklı olarak Kerem destanı Gurbeti havasıyla biter. Bu okunan koşma ise dediğim gibi Kul Sofu isimli ozana aittir. Aslında destanı anlatan ozan destanın sonunda kendi mahlasını taşıyan bir ezgi okur bu ezgi destanı anlatan ozanın tanımlamasıdır.

02 Yandı Kerem

Gurbeti Kerem

Yandı Kerem Aslıhan'ın elinden

Seveceksen vefalı yâr sev gönül

Her yâr ateş almaz yârin külünden

Seveceksen vefalı yâr sev gönül

Yar elinde koklanmadık gül olma

Kul kadrini bilmeyene kul olma

Yana yana Kerem kimi kül olma

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Coşkun seller gibi akıp bulanma

Akıp gidip karlı dağlar dolanma

Post giyinip kapı kapı dilenme

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Kul Sofu’yum Hanoğluna katıldım

Esir oldum bazar bazar satıldım

Erzurum'da bir tipiye tutuldum

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Yukarıya aldığım bu koşma, Aslı ile Kerem Destanının son koşmasıdır. Destanın bitişini anlatır. Destanı anlatan Kul Sofu mahlaslı ozana aittir. Aslı Kerem destanını ilk anlatanlardan biridir. Benim bildiğim destan içinde bu ozana ait beş koşma geçiyor. Ben birini buraya aldım sadece bilgi amaçlı olsun istedim.

Kerem Halep’te yanınca Sofu Halep Paşasının isteğiyle Halep’te kalır ve Halep paşasının kızıyla evlenerek murada erir. Sofu destanın sonunu bağlarken bu türküyü » Gurbeti Kerem « makamıyla okur. Bu makam gurbeti makamının Kerem çeşitlemesidir demeliyim. Çünkü kendisi de Kerem’de Aslı da tümüyle gurbette oldukları içindir. İsfahan Şah’ının oğlu olan bu destan kahramanı Kerem için Halep şehri gurbettir. İsfahan şehri hakkında tarihi bilgi vermeliyim dedim, ancak bu yazının tartısına ağır gelir diye düşündüm. İsteyen İsfahan Beyliği hakkında bilgileri internet sayfalarında okuyabilirler

Benim arşivimde bulunan 75 Kerem havası. Ancak bu listede olanlar içinde hatalı yazımlarda olabilir. Bu liste benim kendi çabamla oluşmuştur. Mutlak değildir. Bunu net olarak söylüyorum.

Ahmedi Kerem, Antep Keremi, Aslı Keremi, Bozuk Kerem, Ceylani Kerem, Cığalı Kerem, Curcuna Kerem, Çoban Kerem, Dertli Kerem, Dik Kerem, Divan Ayağı, Döğme Keremi, Düz Kerem, Goşa Kerem, Guba Kerem, Gurbeti Kerem, Hicranî Kerem, Kaçak Kerem, Kalpaklı Kerem, Kandilli Kerem, Kara Kerem, Kerem Açış, Kerem Atüstü, Kerem Ayağı, Kerem Barı, Kerem Baş Sarıtel, Kerem Bozuğu (Bozlağı), Kerem Çargâh, Kerem Destanı, Kerem Dilgami, Kerem Divanisi, Kerem Dübeyit, Kerem Dügâh, Kerem Güllü Kafiye, Kerem Güzellemesi, Kerem Halayı, Kerem Havası/ Beşli Türkü, Kerem Hoyrat, Kerem Hüseyni, Kerem Kafiya, Kerem Kol Havası, Kerem Koşması, Kerem Köçtü, Kerem Mansırı, Kerem Mayası, Kerem Nahcivani, Kerem Neva, Kerem Neynim Havası, Kerem Orta Sarı Tel, Kerem Sarı Gelin, Kerem Sarı Tel, Kerem Segâh, Kerem Şeşengi, Kerem Şikestesi, Kerem Taciri, Kerem Türkmeni, Kerem Türkü, Kerem Urfani, Kerem Yallısı, Kerem Yıldız, Kerem Yol Üstü Havası, Kerem Yüngül Dübeyt, Kerem Zarinci, Kesik Kerem, Lavuki Kerem, Muş Keremi, Nuri Keremi, Sallama Kerem, Silifke Kerem, Tatvan Kerem, Tatyan Kerem, Velvele Kerem, Yahyalı Kerem, Yanık Kerem, Yedekli Kerem, Kerem Yol Havası, Yorgun Kerem, Yüğrük Kerem, Zarinci Kerem, Zincirli Kerem.

Sözün bitişi Anadolu halk ezgilerinde makam ya da hava yoktur diyenler bu yazıyı ve bunun gibi makam adlarını anlatan yazıları okuyunca yorum yapmadan ayrılsınlar. Çünkü bu yazı onları ilgilendirmiyor. Bu tür yazılar sadece benim gibi düşünenleri ilgilendiriyor.

Aslı İle Kerem destanı içinde geçen tüm ezgi sözlerini burada verme olanağım yoktur. Koşmalar, Kerem, Aslı, Kara Melik, Kerem’in Anası adına Kamer Banu, Kerem’in Nenesi, Çoban, daha başka başka kişiler adına bulunmaktadır. Genelde son yıllarda yazılan kitaplarda sadece Kerem mahlaslı şiirler yer alıyor. Yani benim bildiğim destan içinde geçen her şahıs bir ozandır ve alır eline sazı döşenir gider. Zamanla bu değişik mahlaslı şiirlerin Kerem adına değiştirildiğini görüyoruz. Aynı sorun Köroğlu destanında da görülmektedir. Aslı Kerem destanında geçen ve Aslı mahlaslı bir şiiri buraya alalım.

03 Köç Köç Oldu

Kerem Şikestesi

Köç-köç oldu köçdü eller obalar

Yol saldılar bu dağ o dağ üstünden

Dedim Kerem getmeginen kal burda

Götürmeyek dodağ-dodağ üstünden

Ağır leşker üstümüze car oldu

Dağıldı dövletim tar-u mar oldu

Ahdı gözüm yaşı gilenar oldu

Nece düşer şebnem yarpağ üstünden

Aslı Han der meni getirdin cana

Od tutub alışdım çekdim zebana

Alagöz Kerem’i versinler bana

Eylesinler nasağ nasağ üstünden

Bu yazının içinde ve sonunda toplam on iki tane şiir vardır. Bu şiirler, Aslı Han, Aşık Kerem ile Kul Sofu mahlaslı şiirlerdir. Bu şiirleri Anadolu’da söylenilen bazı türkü sözlerinin çeşitlemeleri olarak görmek mümkündür. Çünkü bu şiirler öyledirler. Bilgi amaçlı olarak eklenmiştir.

04 Han Aslı dan Name Geldi[i]

Kerem Divanisi

Han Aslı dan name geldi üzüldü canım bugün

Yaralarım göz göz oldu gelsin lokmanım bugün

Rakiplerim dört bir yanda gözleyip durur beni

Ellerinde tiği şemşir dökerler kanım bugün

Gör yüreğim şan şan oldu ya çürür ya deline

Sevdalın vefalı olsun düşme namert eline

Koy beni Aslı öldürsün verme cellat eline

Bu derdime derman eyle şahı Sultanım bugün

Bu dünya fani dünyadır Süleyman’a kalmadı

Sefil Kerem dertlerine lokman çare bulmadı

Kara Melik kervanında benim çilem dolmadı

Şah oğluyum aşk yoluna fedadır canım bugün

05 Bağışla Sevdiğim[ii]

Kerem Curcuna[iii]

Bağışla sevdiğim Hakk'ı seversen

Gel ağlatma beni eller içinde

Hep bizi söyleşir bu devr-i alem

Sözüm destan oldu diller içinde

Ah çektim sinemde yaralar açtı

Yitirdim Aslı'mı fikrim de kaçtı

Bugün yarın derken yedi yıl geçti

Urum diyarında kullar içinde

Dertli Kerem senin işin zar m'ola

Aşk ateşi yüreğinde nar m'ola

Senin gibi bu dünyada var m'ola

Melil mahsun kalmış çullar içinde[iv]

06 Huma Kuşu[v]

Kerem Maya

Kervan geçer Erzurum’un elinden

Beyler bu yol Han Aslı’mın yoludur

Huma kuşum uçurtmuşam gülünden

Deyin bu gül Han Aslı’mın gülüdür

Huma kuşu yüksek yerden seslenir

Yar koynunda bir çift sona beslenir

Sen ağlama kaş-kirpiğin ıslanır

Ben ağlayım benim gözler doludur

Sen bağban ol ben bahçende gül olam

Sen yolcu ol ben önüne yol olam

Sen sultan ol ben kapına kul olam

Koy desinler Kerem Aslı kuludur

07 Bu Ceylan[vi]

Kesik Kerem

Keşiş bağlarında dolanıyorum

Yitirdim Aslı'yı bulamıyorum

Ceylandan bir haber alamıyorum

Eylen Sofu eylen hele bir eylen

Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

Keşiş bağlarında eğlendim kaldım

Uyudum uyandım hayale daldım

Ceylandan yenice bir haber aldım

Eylen Sofu eylen hele bir eylen

Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

Mirza'yım adıma Kerem diyorlar

Hastayım derdime verem diyorlar

Dünyada kavuşmam haram diyorlar

Eylen Sofu eylen hele bir eylen

Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

08 Köç Köç Olub[vii]

Zarinci Kerem

Köç köç olub bele getme sevdiğim

Demesinler bu yaşama yalan yar

Elüzüp de senden kesmem ümüdüm

Sen eyledin bu göynümü talan yar

Bayram olur kına yakar destine

Gül gönderir hemdemine dostuna

Naşı tabib gelme yaram üstüne

Özü gelsin meni derde salan yar

Yüz il geçse öz yarımdan dönmerem

Ilgar verdim ılgarımdan danmıram

Leblerinden emmeyince kanmıram

Aşk elinden saralıban solan yar

Gel sana söyleyim pünhan Kerem’i

Bağında devşirip güller dereni

Gel unutma sana gönül vereni

Nurdan bade içip aşka dalan yar

09 Erzurum Dağları[viii]

Lavuki Kerem[ix]

Erzurum dağları kar ile boran

Sarmış ciğerimi derd ile verem

Mevla’m nasip eyle sılamı görem

Gelme ecel gelme üç gün ara ver

Al benim selamı götür yare ver[x]

Dört yanımı gurbet sarmış tel inen

Hasta hasta bayram yaptım elinen

Bir haber gönderdim yara yel inen

Gelme ecel gelme üç gün ara ver

Al benim selamı götür yare ver

Erzurum dağları yeşil aldadır

Kulağım sestedir gözüm yoldadır

Aslı hain yardır adam aldadır

Gelme ecel gelme üç gün ara ver

Al benim selamı götür yare ver

Söyleme yadlara derdin bilmesin

Kahpe felek bu nedene gülmesin

Kerem Dede gurbet elde ölmesin

Gelme ecel gelme üç gün ara ver

Al benim selamı götür yare ver

10 Ulgar Dağı[xi]

Zarinci Kerem

Ulgar Dağı tipi boran olunca

Süzülür gözümden sel gizli gizli

Ecel beni gurbet elde bulunca

Haberim götürsün yel gizli gizli

Tipi boran olur göz gözü görmez

Yollar sapa durur hiç aman vermez

Aslı hain yardır sözünde durmaz

Çözülür zülfünden tel gizli gizli

Eğil Ulgar Dağı eğil geçeyim

Yürek yangınlıdır bir su içeyim

Şah Baba yurduna erken göçeyim

Kar altında kalmış bel gizli gizli

Seven gönül Han Aslı’ya darılmaz

Bin yıl koşsa ardı sıra yorulmaz

Bu Dertli Kerem’e sual sorulmaz

Şah oğluna güler el gizli gizli

Bayatisi:

Ulgar bir maral olsa

Maralı karal olsa

Ulgar seni yakarım

Yara bir zaral olsa

11 Bu Ceyran[xii]

Kerem Şikeste

Şogin deresinde su kırağında