Karslı Ozan Bahri Efendi...

Karslı Ozan Bahri Efendi[i]

Vatan sevgisinden maksat, toprağa değil,

onun üstünde yaşayan insanlara duyulan sevgidir. 
»Namık Kemal«

Karslı Ozan Bahri Efendi »1245« 1829/1830 yıllarında Kars’ın Kaleiçi mahallesinde doğup büyüdüğü biliniyor. Aslen Arpaçay’ın Cedere köyünden olduğu ve Sayın Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu derlemelerinde kaynak kişi olarak yer aldığı yine, Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu tarafından aktarılıyor.

Söz konusu olan bilgi şöyle, »Anılı Halil Ağa, Daynalıklı Zeynel Ağa, Cedere'de Karslı Bahri Efendi, iğnezor'da Kadı-Ahrn'ed gibi yaşlı ve okumuş kişilerden Kars'ın 1877/1293Yılı öncesi ve sonrası hakkında görüp bildiklerini dinleyerek yazmıştır.«[ii]

Kaynaklarda Aşık Bahri olarak yazılmasına karşın, yörede ilk kez aşık yerine Ozan sözcüğünü kullanan biri olarak biliniyor. Bu yüzden adını, Karslı Ozan Bahri Efendi Olarak yazmayı yeğledim. Şiirlerinde ise, Bahri, Yanık Bahri, Sefil Bahri, Kul Bahri gibi mahlaslar da kullanmıştır.

Karslı Ozan Bahri Efendi, on dört yaşında şiir söylemeye başladı. Bir söylentiye göre 20 yaşında, o sırada çok yaşlı bulunan Äşık Züläli »1873-1956«[iii]    ile karşılaşıp atışmada bulunmuş. Aşık Züläli tarafından çok beğenilmiştir. (1849). Bu bilgiler isim olarak ele alınırsa, Zülali adı bizim Posoflu Zülali olma ihtimali imkânsız. Çünkü Posoflu Zülali’nin doğum tarihi biliniyor. Ve verilen tarihler uyumsuz. Bence bu Zülali denilen ozan Posoflu Zülali değil, Axılkelekli Aşık Hasta Hasan»1766-1849« dediğimiz aşığın divanında adı geçen Qara Zülal olmalı.

»Ab u çeşme göllerinde sona da bir, qaz da bir.

Süsen sünbül, mor menevşe, bülbül öter yazda bir.

Vaqif dertden xeberdardı, gövherin qiymeti yox.

Qul Qaranı, Qara Zülal, Aşıq Ömer sözde bir«[iv]

Karslı Ozan Bahri Efendi başta Revanlı Mehdi, Qara Zülal olmak üzere, Erzurum ve daha içerlerden Kars’a gelen birkaç äşık ile deyişmiş ve üstün doğaçlama yani irticalen şiir söyleme gücünü ispat etmiştir.

Ancak bir başka bilgi vermem gerekiyor. O bilgide Karslı Bahri’nin adı verilerek iki kızından söz ediliyor. Kendisinden ve kardeşinden söz edilmiyor. Büyük ihtimal bu katliamda şehit edildiği düşünülebilir. Bilgi şöyle:

»Karslı Bahri’nin sekiz yaşındaki kızı Naime’yi, dört yaşında diğer kızı Esmer’i pek feci suretde katl ve şehid eylediler.«[v] Bu olay Ermeni Mezalimi Erzurum vilayeti başlığı altında Kurukol[vi] köyünden söz ederken o köyde kayıtlara geçen şehitlerin isimleri arasında geçiyor.

Karslı Ozan Bahri Efendi’nin Şadi adında bir evlatlığı olduğu, bu evlatlığı büyüttükten sonra ondan hıyanet gördüğü ve bu konuda bir kargış söylediği anlatılar arasındadır. Ozan Bahri’nin, kendi adıyla bilinen »Bahri Divanisi« güzellemeleri, koçaklamaları, kahramanlık şiirleri yanında, »Ergen ile evli« destanı, Ehl-i Dünya destanı, Destan-ı Tuhaf yani mirasyedi destanı (bir gün redifli), Revanlı Äşık Mehdi ile deyişmeleri ve evlatlığı için söylediği kargış da yöremizde yaygın bilinen şiirlerindendir.

Kars Yöresinde yine bilinen bir anlatıya göre, Karslı Ozan Bahri Efendi, 14 yaşında gördüğü bir rüyada »Şirazlı Bağdagül« isimli bir sevgilinin elinden bade içerek, badeli aşıklardan olduğu anlatısı yaygındır. Şiirlerinde Bağdagül adını sürekli kullanmıştır.

Bir başka anlatı ise şöyle:

»Ozan Bahri’nin Şiirleri Kars’ta henüz çocukluk dönemlerinde olan Namık Kemal üzerinde etkili olmuştur (TDEA 2002: 148). Özellikle “Kars’ın Kal’ası” redifli koçaklamasının dönemin Kars Paşası ve Namık Kemal’in dedesi olan Abdullatif Paşa tarafından beğenilmesi üzerine Âşık Bahri’den mehtername için yeni bir destan istenmiştir. Marş formunda söylenen bu destanın gelecekte »Vatan Şairi« olarak adlandırılacak Namık Kemal’in duygu dünyasında yer ettiği muhtemeldir.«[vii]

»Hakkında yapılan çeşitli çalışmalara karşın (Uraz 1933, Kırzıoğlu 1955) âşığın sadece on sekiz deyişine ulaşılabilmiştir. Bu çalışmaların en önemlisi Kırzıoğlu tarafından yapılan yönlendirmelerle Öztürkkan, tarafından gerçekleştirilen ve âşık hakkında o döneme kadar yazılı ve sözlü kaynaklardaki bilgilerin bir araya getirildiği yüksek lisans çalışmasıdır. Eserde âşığın gerçek ve rivayetlere dayalı hayatı verildikten sonra tespit edilen şiirler verilmiştir. Âşığa ait herhangi bir eser bulunamadığından araştırmacılarca yayımlanan şiirler cönk, defter ve sözlü kaynaklardan elde edilenlerle sınırlıdır.«[viii]

Karslı Ozan Bahri Efendi’yi araştırırken, değerli arkadaşım Alptekin Şimşek’in arşivinden yararlandığımı yazmalıyım. Yani, Alptekin Şimşek’in arşivinden gelen bir bilgi de şöyle:

Kısaca bir küçük bilgiden söz etmeliyim. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi’nde yer alan bu bilgi aynen şöyledir.

»Cönkteki bir başka destan da yine böyle bir başka şaire mal edilmiştir ki, bu destan da "Destan-ı Tuhaf” dır. Destanı Tuhaf Türk Dili ve Edebiyat isimli lise kitaplarında Sn. Özdemir Sarıca, Mahir Ünlü, Ömer Özcan tarafından Selimi isimli bir halk şairine isnad etmişlerdir. Bu destan cönkte Karslı Aşık Bahri'nin olarak kayıtlıdır. İlk bendi ve son bendi şöyledir:

Gurbet ilden geldim malım sormaya

Eşyalarım yalan yazan nic’oldu

Şimdi ben razıyım şer'a durmaya

Kedi kırpısı deri derman nic’oldu

Bahriyayım malım aldı alanlar

Eşyaını bulurlar bunda olanlar

Doğrusun söylesin bir bir bilenler

Asılsız fasılsız yalan nic’oldu«[ix]

Karslı Ozan Bahri'nin kaynaklarda geçen bazı şiirlerine ulaşamadım. Destanlar bunların başında geliyor. Birde bazı koçaklamalarda mahlas olmadığı için şiirlerin Ozan Bahri’ye ait olup olmadığını bilemiyorum. Kaynaklık ettiği koçaklamaları ve diğer türküleri de bu yazının sonuna alma gereği duydum.

Şunu yazmadan geçmeyeceğim. TRT geleneği olarak bütün türküleri anonim kabul etmesi, halk yazınında var olan çelişkileri de beraberinde getirdi. Örnek, söz-müzik Aşık Veysel olan bir türküyü anonim olarak kayda geçerken. Kendi eserine kaynak olarak yazılması başlı başına bir ayıptır. Bu yüzden ozanları birçok eseri anonimleşerek günümüze gelmiştir. Bu yanlışı düzenlemek gerekiyor kanımca. Ozan Karslı Bahri’nin eserleri de böylesi bir boşluğun içinde kalmıştır.

Yukarıda sözü edilen Kars koçaklamalarının hangileri yani askeri bando tarafından bestelenen marşların hangileri olduğunu kesin bilemiyorum. İleri bir tarihte bunlarda bulunabilir umuduyla bu yazıyı bitirelim.

Karslı Ozan Bahri Efendi’nin ölüm yeri ve tarihi bilinmiyor. Kardeşiyle birlikte gurbete çıkarak bir daha dönmediği halk arasında anlatılagelmiştir.

Not:

Prof. Dr. Saim Sakaoğlu bir makalesinde Ozan Bahri’nin doğum ve ölüm tarihlerini böyle veriyor. Aşık Bahri (1829-1900)…

Şiirleri ve Kaynaklık ettiği Şiirler…

Kars’ın Kalesi[x] »Destan«[xi]

Kars Koçaklaması

Çok öyle yan bakma Moskof sen ana

Zafer nişanıdır Kars’ın Kalesi

Nice bin düşmana bozgun salmıştır

Osmanlı şanıdır Kars’ın Kalesi

Onu kuran usta çok güzel kurmuş

Bütün ülkelere kanadın germiş

Her gelen belaya göğsünü vermiş

Yurdun kalkanıdır Kars’ın Kalesi

Seherde tez alır doğan güneşi

Dünyada bulunmaz anın bir eşi

Gülle top kar etmez pulattır döşü

Kaleler hanıdır Kars’ın Kalesi

Nice düvellere nazargah olmuş

Meta’a zafere bazargah olmuş

Her yeri şehirde mezargah olmuş

Gaziler kanıdır Kars’ın Kalesi

Baykuş yaşayamaz viran değildir

Bülbüllü bağları yaban değildir

Kargalar kalacak mekan değildir

Laçin vatanıdır Kars’ın Kalesi

Kars’a her göz koyan perişan oldu

El’amana gelip kör pişman oldu

Buna şahit isbat bir cihan oldu

Kendisin tanıdır Kars’ın Kalesi

Kafir git viran ol öz ağrında

Koç-yiğitler yatar yurdun bağrında

Baş ile can feda eyler uğrunda

İller sultanıdır Kars’ın Kalesi

Bahri her dem söyler vasf-i vatandan

Bünyadına ferman gelmiş hakandan

Şenlenüp abadan olur her yandan

Dünya cenanıdır Kars’ın Kalesi

Yerden Göğe[xii]

Yerden göğe bin hamdullah

Hasretleri kamu Allah

Dönüp geldim sana billah

Sılaya kavuştum vallah

Seni gördüm Kars maşallah

Garip yavrum naçar gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Esvabın Kür den yuyanlar[xiii]

Libasın polad giyenler

Bu vatan benim diyenler

Tan vakti sela duyanlar

Candan baştan geçer gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Kaza hükmün tamam itti

Gülün soldu diken bitti

Benim bülbül yada gitti

Kara günün sana yetti

Balan kanad açar gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Perişandın ah ü zardan

Harab oldun o küffardan

Kurtardı Hakk şükür nardan

Her bir yavrun bir diyardan

Artık durmaz göçer gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Murada ben bugün erdim

Toprağına yüzüm sürdüm

Bağ-ı visal içre girdim

Bar-ı hasret derüp gördüm

Dostlar hırka biçer gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Dağların hep dür dağıdır

Şehit gazi yatağıdır

Yaylan yiğit otağıdır

Suyun kevser gam dağıdır

Garib yolcu içer gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni

Bahri ider Hak’ka dua

Cennet ruh tutmaz me’va

Sıladır her derde deva

Mürg-i dile İrem yuva

Ölse gine uçar gelir

Diler nazlı vatan seni

Cana canlar katan seni[xiv]

Kırk Gecedir[xv]

Kırk gecedir gökte yıldız sayarım

Kamer yüzlü yarim hele gelmedi

Billahi sen bekle gelirim deyip

Bağa gizli yârim hele gelmedi

Evlerinin önü bağdır bilirim

Her gün karanlık çökmeden gelirim

Bekliye bekliye gözden olurum

O Şirazlı yârim hele gelmedi

Yalan söylemezdi bunda bir hal var

Sunamın yüzünde bir hoşça hal var

Divane gönlümde yaman melal var

Şeker özlü yârim hele gelmedi

Yarim salındıkça selvi baş eğer

Siyah sırma saçlar topuğun döğer

Bir gülüşü bütün dünyaya değer

Narin nazlı yârim hele gelmedi

Harman ayındaydı yemini içti

Nemli gözlerimden mürg-u hab uçtu

Güz gelip bağların hoş vakti geçti

Bahar yazlı yârim hele gelmedi

Yanık Bahri ağla dolan dalına

Hakkın vardır küssen öz ikbalına

Bağdagül'ün baka kaldım yoluna

Üzüm gözlü yârim hele gelmedi

Aşk Lalinden[xvi]

Aşk lalinden kanan kullar

Canım od aldı od aldı

Yâre deyin taranmasın

Mayi bad aldı bad aldı

Her vurdukça zülfe şane

Hasta dil döner virane

Dal kaddim benzer kemane

Yâri yad aldı yad aldı

Bağdagül meyl itti yâre

Can bülbülü düştü zare

Derdi canım saldı nare

Felek dad eldı dad aldı

Kul Bahri’nin sohbetinden

Maral kaçmaz izzetinden

Fani dünya lezzetinden

Kimler tad aldı dad aldı

Aşüfte Dilbere[xvii]

Aşüfte dilbere gönül düşürdüm

Yanakları benzer nar danesine

Mahabbet deryasın baştan aşırdım

Asılaydım zülfün her danesine

Turna gibi katarımız yürürken

Ben yar ile sabahları gezerken

Güzeller şahının medhin ederken

Bir bakın döktüğüm ter danesine

Aklım perişandır gönlüm serseri

Sırma gümüşüne benzer her yeri

Cihana getiren böyle dilberi

Aferin besleyen ol anesine

Arasam yerini tenhada bulsam

Ol lebi şekeri ağzıma alsam

Bahri gibi bende ummana dalsam

Pek tutup sarılsam gerdanesine

Ben Tek Yari[xviii]

Ben tek yâri elden giden

Elbette ki ağlar gezer

Ölene dek şad güngörmez

Karaları bağlar gezer

Böylesini il eğlemez

Göçer yada yol eğelemez

Derdini yüz fil eğelemez

Sinesinde dağlar gezer

İl aklınca divanedir

Narı sönmez pervanedir

Bilmez bahar şita nedir

Kan yaş seli çağlar gezer

Günden güne derdi türer

Ölümü mum ile arar

Felek bend için ağ örer

Ciğerinde tığlar gezer

Bahri ağlar dile düşmüş

Bir har Bağdagül’e düşmüş

Bülbül tezmiş çöle düşmüş

Gülşenimde zağlar gezer

Dedim Güzel[xix]

Dedim güzel nedir sendeki diller

Dedi bülbüllere zan gösterir

Dedim neye yarar yüzdeki laller

Dedi öpülecek yeri gösterir

Dedim yüzün nerden ışığı almış

Dedi güneş benim şavkımı çalmış

Dedim çoğuları pervane olmuş

Dedi yanaklarım narı gösterir

Dedim bu Bahri'ni yetir murada

Dedi düşmanımız vardır arada

Dedim Bağdagül'üm korkun nerede

Dedi işte baktım han gösterir

Gündüzün Sevdiğim[xx]

Gündüzün sevdiğim seyrana çıkmış

Salınıp geldiği dağlar hû çeker

Çiçekler boyun eğmiş selam durmuş

Serviler salınır bağlar hu çeker

Gözlerin cevreder Ardahan Kars’ı

İstanbul Edirne zülfün bahası

Geyinmiş kuşanmış o Hint libası

Ömrüne hükmeden çağlar hu çeker

Mübarek cemalin gün gibi yanar

Mestane gözlerin çarh gibi döner

Doldurmuş badeyi sakiler sunar

Şems-i kamer nurum ağlar hu çeker

Menendin bulunmaz Gürcü Revan'da

Halep Diyarbakır Şam-u Şirvan’da

Şehr-i Şiraz dedim mülkü İran’da

Sefil Bahri gibi sağlar hu çeker

Gelme Moskof[xxi]

Gelme Moskof, gelme Kars’a[xxii]

Cennet, Küfre  mal olur mu?

Cihän bize karşı dursa,

Asla burdan yol olur mu?

Bize canı verip Hudä

Olsun nazlı yurda fedä;

Kafesde ruh, eyler nida:

«İslam, Küfre kul olur mu?»

Katlanırız kamu derde,

Bırakmayız yadı , yurda,

Ölürüz hep bu uğurda,

Bundan iyi fi’l  olur mu?

Şehidler Rıdvan’a koşar

Gazilerin şanı taşar

Nazlı vatan gamsız yaşar

Bu imana al olur mu?

Ceddimizden miras kalmış,

Şanımızla cihän dolmuş,

Bize, düşman çok kul olmuş,

İnkar eden dil olur mu?

İnceliriz, kırılmayız;

Polatdanız, yorulmayız;

Bulanmadan durulmayız,

Bizden coşkun sel olur mu?

Osmanlıdır ad, şanımız;

Abdülmecid[xxiii] Sultanımız;

Kars Kal’ası vatanımız;

Dahi, Moskof dal olur mu?

Yardım ede Yezdän size;

Osmanlılar, her cän size,

Sefil Bahri, çokdan size,

Kurban olsa, yol olur mu?[xxiv]

Atışma »Revanlı Mehdi«[xxv]

Äşık, bade içmiş isen,

Söyle, nedir bize kalmaz?

Yüz bin yıllık yolu gitsen,

O nedir ki, sonu gelmez?

Karslı Bahri

Ders almışam, mürşidimden,

Fani dünya bize kalmaz,

Mahşere dek yörüseler,

Çokdur ilim, sonu gelmez.

Revanlı Mehdi

Ne yoldur dönülmez geri,

Hangi genç tükenmez dürü?

Hangi bab, eşiği sarı?

O nedir, kul aklı almaz?

Karslı Bahri

Ölümdür, dönülmez geri,

Kamilin, tükenmez dürü,

Cennet’in eşiği sarı,

Rab hikmetin, akıl almaz.

Revanlı Mehdi

Bu Mehdi’yi salma derde,

İrisväy olma bu yerde,

Aşkın katı, nice perde?

Her äşık bu babı bilmez.

Karslı Bahri

Bahri’ye çok sitem etme,

Bilmediğin baba gitme,

Tam on iki perde tutma,

Nadandır, kim bunu bilmez.

Beni Hayran Eden[xxvi]

Beni hayran eden ey dudu dillim

Lal-i kandin ile hub avazındır

Sülün yürüyüşlüm ey turna tellim

Akl ü fikrim alan cümle nazındır

Vahşilik eyleyip kaçma lütf eyle

Sakla derununda açma lütf eyle

Gayrilerle bade içme lütf eyle

Sana dil verdiğim kendi razındır

Kenar-ı bezmine cem olur yaran

Güftar-ı lezizin guş eder her an

Bahş-ı zevk eyliyen ey ruh-u revan

Türkmani makamlar ile sazındır

Kam almak güzelim her bibedelden

Aşıklara adet olmuş ezelden

Sevdayı dilimi kaçırma elden

Mürg-u şikarındır elde bazındır

Zamane hubundan çok çektim kahrı

Ellerinden içtim cam becam zehri

Seni her dilbere kul eden Bahri

Kendi amelindir serde yazındır

Değme Bir Güzele[xxvii]

Değme bir güzele gönül düşürmem

Mah yüzünde benler on olmayınca

Zay eyleyip akılcığım şaşırmam

Aslı melek yeşil don olmayınca

Gönül kuşu efgan eder kafeste

İnler sada verir derdli nefeste

Servi kamet gerek gözleri meste

N'eylerler güzeli şan olmayınca

Ak ablak alınlı ebrular siyah

Şan verdi aleme doğdu şems ü mah

Vilayet sahibi melik padişah

Hublukta Yusüf-ü san'olmayınca

Esmer'im şahinim toy kuşa salmam

Şikarım hümadır gayrısın almam

Bahri’yim değme bir göllere dalmam

Lal ü cevahire kan olmayınca

Gel Efendim Bana[xxviii]

Gel efendim bana incinip küsme

Ricalar etmenin zamanı geldi

Birr ü ihsanın bizlerden kesme

Atalar etmenin zamanı geldi

Uyur idi her şükufe uyandı

Kokusuna can ü diller boyandı

Güzellerle dağlar bağlar donandı

Safalar etmenin zamanı geldi

Aşıklar yol bulur şehr-i vuslata

Canlar muntazırdır bu mahabbete

Çıkıp taraf taraf ehl-i işrete

Nidalar etmenin zamanı geldi

Ne bulursun cevr ü cefalar kılıp

Olur olmazların mahremi olup

Biçare aşıkın hatırın alıp

Vefalar etmenin zamanı geldi

Açıldı ey Bahri lale vü sümbül

Bağlan zeyn etti gönce ile gül

Ne yatarsın acap biçare bülbül

Nevalar etmenin zamanı geldi

Destan-ı Hünkar[xxix]

Hünkarım dünyaya gel eyle nazar

Duacı kulların ağlayıp gezer

Urumdan Acem’e ismini yazar[xxx]

Hani erkân hani yol padişahım

Şevketlu askerin erbabın ara

Erenler evliyalar cengine vara

Seraskerbaşının kalbide kara

Kişinin aslını sor padişahım

Gelirse verme tuğ ile sancak

Rüşvet almağı bilirler ancak

Dünya elden gitti dahi nolacak

Dünya nizamını kur padişahım

Ricaller cümlesi devlete hayın

Gizlice alurlar kafirden payın

Fukara kullara vermezler tayın

Süflü sergerdandır kul padişahım

Bir yiğidin gözü seferden gitmez

Gidenlere kimse itibar etmez

Bin cahil bir arslanyerini tutmaz

Arslan gibi vezir bul padişahım

Temekkün verme kafire ruhsat

Ruhsat verenlerin cümlesi murat

Meğer hakdan ola bize inayet

Ol vekit intikam al padişahım

Bunca fıkaradan …….[xxxi] Alınır

Dünyada her işe çare bulunur

Hep koyunlar çobanlardan sorulur

Bizlere bir çoban bul padişahım

Rahmet yelleri kesildi esmez

Kitabın kavlince kimsene bakmaz

Din-i İslam kılıcı ne için kesmez

Eller tutmaz oldu bil padişahım

İpsala Çamlıca Havza adası

Yaktı cigerümüz Mora yakası

Dilerim hakdan yere batası

Hakk’a tevekkül ol padişahım

Çeşmeler kuruldu abdest alınmaz

Mescitler kapandı namaz kılınmaz

Kadir Mevla’m hikmetinden sorulmaz

Mehdi’ye mi kaldı yol padişahım

Bu Sefil Bahri’ni dehletme sakın

Kaç yıldır dünyanın haline bakın

Korkarım ki Deccal’ın çıkması yakın

Kıyamet yakındır bil padişahım

Gelin Oynayalım 

Kars’ın Ağır Barı 

Size söylüyorum Karslılar size
Gelin oynayalım Kars’ın Barını
Oynayak da neşe salah her yana
Gelin oynayalım Kars’ın Barını    
                    Barını barını Kars’ın Barını
                    Gelin oynayalım Kars’ın Barını 

Ne güzel yapıdır Karsın Kalesi
Kalkıp oynasana başım belası
Gene coşa geldi gönlüm aynası
Gelin oynayalım Kars’ın Barını

                    Barını barını Kars’ın Barını
                    Gelin oynayalım Kars’ın Barını 

Ay kız dikkat eyle at ayağını
Yanlış oynayıp da alma canımı
Gönlümün Bağda’sı evim hanımı
Gelin oynayalım Kars’ın Barını

                    Barını barını Kars’ın Barını
                    Gelin oynayalım Kars’ın Barını 

Bahri Kars Barını yazdım satıra
Ben ölürsem Kars’a kalsın hatıra
Tutunup el ele durun tek sıra
Gelin oynayalım Kars’ın Barını

                    Barını barını Kars’ın Barını
                    Gelin oynayalım Kars’ın Barını 

Gümrü’den Yürüdü[xxxii]

Kars Koçaklaması

Gümrü’den yürüdü şapkalı kazak

Kars içinde eser bir acı sazak

Kaptan Paşa diyer devranı bozak

Gel beri gel beri bizim Osmanlı

Kavga koptu Kars'ın başı dumanlı

Yaktı gülşen yurdu zalim saldadı

Loris'de zulmedip verdi berbadı

Ardahan kan ağlar gözler imdadı

Gel beri gel beri bizim Osmanlı

Kavga koptu Kars'ın başı dumanlı

Mihrali Paşa'da çok mertlik etti

Mansur'un evini yıktı dağıttı

Hacı Veli'nin de toyunu tuttu

Gel beri gel beri bizim Osmanlı

Kavga koptu Kars'ın başı dumanlı

Muhtar Paşa aldı gazi şanını

Çevirdi Moskoflar çevre yanını

Yahnılar koparttı Nuh Tufanını

Gel beri gel beri bizim Osmanlı

Kavga koptu Kars'ın başı dumanlı

Bayraklar Çekildi[xxxiii]

Kars Koçaklaması

Bayraklar çekildi gelin mi sandın

Davullar çalındı düğün mü sandın

Bu yola gidenler gelir mi sandın

Buna Kars’ın yolu derler giden gelmedi

Gidip de ana can gelen olmadı

Gelmedi gelmedi murad almadı

Aslan gafletinden ifrit ön almış

Viranın dört yanı şehitlik olmuş

Yaslıdır yolları gidenler ölmüş

Buna Kars’ın yolu derler giden gelmedi

Gidip de ana can gelen olmadı

Gelmedi gelmedi murad almadı

Orhan Bahçıvan

---

[i] Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi Cilt 1, Sayfa 294

[ii] Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, Arpaçay köylerini gezerek derlemeler yapmıştır. Kaslı Bahri Efendi de yararlandığı kaynaklar arasında not ediyor.

[iii] Posoflu Aşık Zülali ile karşılaşması zaman olarak denk gelmiyor. Çünkü Posoflu Äşık Züläli »1873-1956« tarihleri arasında yaşamıştır. Bu Aşık Zülali Başka Zülali olma ihtimali vardır. Bence Kara Zülal mahlaslı aşık olabilir.

[iv] Axılkelekli Aşık Hasta Hasan»1766-1849«

[v] Kaynak Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekatı ihtilaiyyesi. Ermeni Mezalimi, Erzurum Vilayeti, Tahribat ve Mezalim Hakkında Tahkikat İcrası İçin Me’mur Edilen Komisyon Raporları Ber-vech-i Atidir. 24 Mayıs 332 Salı günü büyücek bir karye olan Kurukol’a muvasalat ettik. Bu köy Ermeniler tarafından yapılan tahribatdan naşi elim bir manzara-i harabiye duçar olmuş idi. sayfa 366 Ilıca Nahiyesi Müdiri Şükrü, Vilayet Hukuk Müşaviri Kemal Sayfa 373

[vi] Erzincan Tercan Kurukol Köyü…

[vii] Bahri", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler (1998) Ankara. Dergâh Yay. C. 1. s. 295.

[viii] Öztürkkan, Cengiz (1973). Karslı Âşık Bahri ve Aşık Ceyhuni Hayatları ve Sanatları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi…

[ix] Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 9, Kayseri 1996

[x] Sadeddin Nüzhet Ergun Türk Şairleri. Cilt: 2 Sayfa. 680- 681 – 682 - 683

[xi] Murad: Halk Edebiyatı şiir ve dil örnekleri M. Fahrettin Saltkan »Kırzıoğlu« Çıldır Aşıkları notları yazma.

[xii] Sadeddin Nüzhet Ergun Türk Şairleri. Cilt: 2 Sayfa. 680- 681 – 682 - 683

[xiii] Yuyanlar: Yıkayanlar…

[xiv] Halk Edebiyatı şiir ve dil örnekleri M. Fahrettin Saltkan »Kırzıoğlu« Çıldır Aşıkları notları yazma.

[xv] Koşma. Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.376-377.

[xvi] Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.377.

[xvii] Türk Saz Şairleri Ord. Prof. Dr. M. Fuad Köprülü Akçağ Yayınları Sayfa: 586

[xviii] Murad: Halk Edebiyatı şiir ve dil örnekleri M. Fahrettin Saltkan »Kırzıoğlu« Çıldır Aşıkları notları yazma.

[xix]   Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.377-378

[xx] Halk Edebiyatı şiir ve dil örnekleri M. Fahrettin Saltkan »Kırzıoğlu« Çıldır Aşıkları notları yazma…

[xxi] Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi Cilt 1, Sayfa 294…

[xxii] Türk Klasikleri, Halk Şiirinden Seçmeler. Hazırlayan, Ahmet Özdemir, Bordo Siyah Yayınları, Ortaöğretimlere 100 Temel Eserdendir.

[xxiii] II. Mahmud’un oğlu Osmanlı Sultanı (D. 23 Nisan 1823. Ö.26 Haziran 1861)

[xxiv] Bu Koçaklamayı Posoflu Aşık Müdami okuyor.

[xxv] Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi cilt 1, Sayfa 284 – 285.

[xxvi] Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.91-92.

[xxvii] Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.91.

[xxviii] Saz Şiiri Antolojisi - Vasfi Mahir Kocatürk, "Başlangıçtan bugüne kadar Türk Edebiyatının Saz Şiiri tarzında yazılmış en güzel Şiirleri" başlığıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara - 1963, s.92-93.

[xxix] Halk Edebiyatı şiir ve dil örnekleri M. Fahrettin Saltkan »Kırzıoğlu« Çıldır Aşıkları notları yazma.

[xxx] Orta: Yeniçeri Alayı, Ortaya Yazmak: Yeniçeri alayına yazmak…

[xxxi] Noktalı yerler aslında boştur. Anlam olarak Öşür, ya da ortaya çocuk yazmak gibi bir şey olmalıdır.

[xxxii] Temmuz 1939 tarihli ve 2/43 sayılı »Doğuş« dergisinde s. 8 yayımlanmıştır. Halkevi idaresi o zaman ilk mısradaki »Şapkalı« sözünün dergide neşredilmeyeceğinde ısrar ederek bunun »bir sürü« biçiminde değiştirmesini istemiştir. Edebiyatımızda Kars II, M. Fahrettin Kırzıoğlu…

[xxxiii] Temmuz 1939 tarih ve 2/43 sayılı »Doğuş« dergisinde yayımlanmıştır