Ardahanlı Üç Mahzuni Mahlaslı Ozan!

Ardahanlı Üç Mahzuni Mahlaslı Ozan!

01 Petobanlı Mahzun

1800’lü yılların 2. yarısıyla 1900’lü yılların ilk çeyreğinde yaşadığı tahmin edilmektedir. Posof’un Petoban (şimdiki adı Kalkankaya) köyünde doğdu. Asıl adı Tevfik’tir.

Fahrettin Kırzıoğlu’nun (1917-2005) yörede yaptığı araştırmalarda kayda geçirdiği 2 şiir ve bazı anlatılardan hareketle belli bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Yörede Molla Tevfik olarak bilinen Mahzun, 1880’lerin başında Petoban’dan Kağızman’ın Har (şimdiki adı Çallı) köyüne göçettiği ve bir daha yörede adının duyulmadığı aktarılmaktadır.

»Felek« adlı şiirinde geçen Hicri 1331 tarihin 1. Dünya Savaşı (1914-1918) dönemine denk olduğu düşünüldüğünde daha sonraki bir tarihte ölmüş olduğu kabul edilebilir.

Petobanlı Mahzun’un bugüne ulaşabilen birkaç şiiri değişik araştırmalarda aktarıldı.

* * *

Bağışla Beni

Bir ricam var gene Servet Beg Şaha

Gani yaradana bağışla beni

Yüzümü çevirdim hem kıblegaha

Şahların şahına bağışla beni

Suçluyum izinsiz gittim meşeye

Yoksul olan düşer dibe köşeye

Küçük beyleriyle binler yaşaya

Ol iman hocaya bağışla beni

Bu yıl karışıktır işler bozuktur

Aman yazmayasın bana yazıktır

Bir arka çalıydı odunum yoktur

Küçük beyzadeye bağışla beni

Bir adam katılsa düşer ocağa

Bunca temannamız küçük nacağa

Hak seni kondursun cennete bağa

Kendi öz başıya bağışla beni

Ben Mahzun Tevfik’im yazdım ricamı

Okuyun kağıtta kara hecemi

Yonga yok süpürdüm kapı bacamı

Gel konu komşuya bağışla beni

* * *

Felek

Tarih bin üç yüz otuz beşe vardı

Geldi cümle cihan buldurdun felek

İbtida gelişte mala suvaştı

Bıçaksız malları öldürdün felek

Çok kimsenin malın kırdın yarısın

Gece karanlıkta soydun derisin

Aman doktorlar da gelip duymasın

Leşlerin kuylara daldırdın felek

Doktorlar duyanda malı buğladı

Kimin aşıladı kimin dağladı

İnek dana saldı sahip ağladı

Malları hep kısır kaldırdın felek

Mallar kısır kaldı insanlar yavan

Herşeye pek paha düştü o zaman

Bizlere bir imdat el aman aman

İnsanı kaygıya saldırdın felek

Kaygılı insana ağrı suvaştı

Nice insanların ciğeri pişti

Üsteliği çiçek geldi bulaştı

Nice goncaları soldurdun felek

Nice kız gelinin rengin soldurdun

Nice güzellere çile doldurdun

Vadeleri yeten civan öldürdün

Nazik tenin kabre aldırdın felek

Çok kimse uğraşır çiçek gelmesin

Veçhi değişecek hali solmasın

Yaradan saklasın kimse ölmesin

Ömrümüz ah ile yıldırdın felek

Nice kimselerin yüzü gülmedi

Bivefadır hoş mekanı kalmadı

Ölümden kurtulup aman bulmadı

Ecel şerbetini doldurdun felek

Üç yüz otuz birde kavganın sesi

Nice civanların ağlar anası

Nice kimselerin ciğerparesi

Leşleri kuşlara yoldurdun felek

Nice sabi sübyan çöllerde kaldı

Nicesi ah vahta ömrü kül oldu

Nicenin köşkleri elleri buldu

O vakit Nuh Tufan bildirdin felek

O tarihte işler bütün karıştı

Yedi düvel birbirine kavuştu

Herşey pahalandı ateş alıştı

Bizleri o güne kaldırdın felek

Kazamız Posof Petoban köyümüz

Osmanoğludur hem bizim soyumuz

Peder Emin Hoca Mahzun adımız

İslamı imanla güldürdün felek

* * *

02 Hanaklı Mahzuni

1871-1956. Hanakın Aşağı Zurmal (şimdiki adı Aşağı Aydere) köyünde doğdu. Asıl adı Dursun Türk’tür. İlk eğitimini köyündeki medresede, daha sonra köklü bir dini eğitim aldı.

Aslen Ahıska’dan göçüp Aşağı Zurmal’a yerleşen bir aileden gelmektedir. Aşıklık geleneği ve şiirle küçük yaşlarda ilgilenmiş olmasına karşın şiir yazmaya 50 yaşından sonra başladı. Geleneklere bağlı olarak bağlama çalmaya ve türkü söylemeye yönelmeyip yalnızca şiir yazdı.

Başta bacanağı Posoflu Zülali (1873-1956) olmak üzere dönemin birçok aşığıyla deyişmelerde bulundu.

Hanaklı Mahzuni’nin gezginci ve aşıklık geleneğine göre bağlama çalıp türkü söylememesi nedeniyle, şiirleri halk arasında fazlaca yaygınlaşmayıp belirli çevrelerde kaldı. Özellikle Fahrettin Kırzıoğlu’nun (1917-2005) yörede yaptığı araştırmalardan sonra bazı şiirleri yayınlandı.

Hanaklı Mahzuni’den başka Posoflu Mahzuni (1860-1945) ve Berçenekli Mahzuni (1938-2002) adlı aşıklar bulunmaktadır.

* * *

Cacun

Arzuladım seni görmeğe geldim

Her kapında vardır söğüdün Cacun

Konuşması şerafeti hoş geldi

Yuvadan alınmış öğüdün Cacun

Bir olmaz adamın talihi bahtı

Bir kararda kalmaz taç ile tahtı

Devri zaman geçti itibar kahtı

Bir zaman beratlı beg idin Cacun

Ala çiçek türlü renge girmişsin

Nice bele yüz bin bahar görmüşsün

Ne zamandan beri şenlik kurmuşsun

Kaç kere yıkıldın peg idin Cacun

Mahzuni halınca bir edna kuldur

Sarfeyle gevherin aleme bildir

Suyun tarikatın namazın boldur

İtibarlı gördüm yiğidin Cacun

* * *

Posof’un (Posof Köyleri Destanı)

Posof’a halimce bir destan yaptım

Tez geliyor yaz baharı Posof’un

Dört ay kışı vardır sekiz ay yazı

Dağlardadır tipi karı Posof’un

Bir yanı Ulgar’dır bir yan Cin Dağı

Ardahan’dan gelir peyniri yağı

Kartopi zarzavat çoktur kabağı

İk aylık ekmeği kuru Posof’un

Bir yanı Acara Dağı Arsiyan

Ahıska’ya kaldı güzel Kobliyan

İslamı zulümden eyliyor figan

Unutulmaz bu efkarı Posof’un

Köylerini birer birer gezmeli

Boş deftere Sayho dağdır yazmalı

Köller bayır kazma ile kazmalı

Dolaşık tarlası kırık Posof’un

Vahla hükümlüdür çıkılmaz başa

Dağları var güzel kayınlık meşe

Cuvantel dayanmaz rüzgara kışa

Dağdan gelir hoş puvarı Posof’un

Ağara kayadır toprağı çamur

Suskap’ın adamı polattan demür

Hevatlı bayıra sarf eder ömür

O bol bal yeri bol arı Posof’un

Varhana bayırdır tarlası kıraç

Zedezün de dardır al başında kaç

İki Varzinalar Hurgeşen’den geç

Dikas’dır pek kuzey yeri Posof’un

Banarhev’dir gayet bayır uçuyor

Sinsetip pek taşlık kuşlar kaçıyor

Sakabol bulanık sular içiyor

Çorçuvan aşıklar darı Posof’un

Kolishal Marsolat birbirin görür

Seca ile kapan banta bar verür

Caboryalar yüksek sekide durur

Cacunlar kumsaldır yarı Posof’un

Aşağı Cacun’u görmesin mihnet

Mevlam göstermesin hiçbir meşakkat

Ğınyanın camisi direksiz cennet

Vardır onda hoca piri Posof’un

Karşıda Hunemis yanda Damal’a

Mereli satmak çün yıktılar kala

Duğur cennet bağı bitiyor lale

Ezelden hükümet yeri Posof’un

Adli adaletli kıbleye karşı

Adamı hoş lisan beratlı çarşı

Hükümet konağı elvandır nakşı

Taze usul mektep yarı Posof’un

Bahçede açılır elvan çiçeği

Dağlarda döşürür balın peteği

Otel şadırvandır caminin ögi

Müzeyyen çarşı pazarı Posof’un

Kullukçu kumandan hepisi halim

Divanhaneleri Horasan kilim

Üç ayda bir düşer gelirse yolum

Bana vardır itibarı Posof’un

Saymalı köyleri kaldı Sanhule

Kırın yeri kuzey Ohtel dağ hele

Sağre pek deredir beri geç Ala

Caksuy’du en eski şehri Posof’un

Yeniköy Hanyeri Cancah Arile

Cilvan’a Zendar’ın başına güle

Tepezüm’de Puma yanında Pala

Badelede bahçe barı Posof’un

Papolanın eydür bahçası barı

Ğumeliler eksin mercimek darı

Cuvantel camisin göreydim bari

Pek öğdüler usta karı Posof’un

Erim sinordadır Satelden yana

Petoban ah çeker Gergisubana

Şuvashal Hertuz’un suyundan kana

Şulgavur çürüktür zoru Posof’un

Dağa arka vermiş durur Lamiyan

Bize hasret çeker bakar Kobliyan

Hısım akrabalar nice nevcivan

Yada düşer ah u zarı Posof’un

Vilayetim Karst’ır kazam Ardahan

Nahyemiz Hanak’tır şimdiki zaman

Mekanım Zurmal’dır eylerim devran

Her madenden bol cevheri Posof’un

Mahzun der görmedim Kars’a beraber

Dua kılmış burya ulu peygamber

Bir destanı yazdım olsun yadigar

Bilinsin hep yoğu varı Posof’un

* * *

03 Posoflu Mahzuni

1860-1945. Posof’un Gınya (şimdiki adı Özbaşı) köyünde doğdu. Asıl adı Ferhat Çuhadar’dır. İlk eğitimin köy medresesinde aldı. Yaklaşık 20 yaşından itibaren de Acaralı Muhammet Hoca’dan ders alarak din konusunda yetişti.

Aşıklık geleneği ve şiirle küçük yaşlarda ilgilenmeye başladı. Yörede karşılaştığı aşıklar ve bazı yaşlı insanları dinleyerek kendini geliştirdi.

Ahıska, Batum, Tiflis ve Azerbaycan’ın bir bölümünde dolaşarak birçok aşıkla karşılaştı ve deyişmelerde bulundu. Aynı zamanda ticaretle de uğraşan Posoflu Mahzuni, 1910 yılında Çorum’a göçtü. 1921 yılından itibaren yörenin Rus işgalinden kurtulmaya başlamasıyla yeniden Posof’a döndü. 1922 yılında ise Ardahan’ın Konk (şimdiki adı Tepeler) köyüne yerleşti.

Bugün kalabilen az sayıda şiiri bulunan Posoflu Mahzuni yaşamının son dönemlerini geçirmiş olduğu Konk’ta öldü ve orada toprağa verildi.

* * *

Diye Diye

Kız türben ziyaret etmeye geldim

Kanlı yaşlar süzem yar diye diye

Takatim yok dahi gidem bir yana

Tutmaz oldu dizim yar diye diye

Düşmanlar şad oldu beymuradıma

Kavl ettiğin sözler düştü yadıma

Şimdi nazar eyle dad feryadıma

Görmez oldu gözüm yar diye diye

Dem be dem yaralar azdı sulandı

Viran oldu gönül şehri talandı

Mahzuni ağlayıp türben dolandı

Ölene dek gezem yar diye diye

* * *

Göründü

Bir onulmaz derde düştüm yanarım

Yar seyhat ettiği eller göründü

Felek yakam tuttu çarha dönerim

Cananın gezdiği yollar göründü

Ah çekip bağrımı nara döndürem

Ciğer püryan edem yürek yandıram

Sefil baykuş gimi viranda durem

Kız bağın bostanın çöller göründü

Bende bir şemaya pervane döndüm

Ateşsiz tütünsüz odlara yandım

Der Mahzuni sona yüzüyor sandım

Yar viran koyduğu göller göründü

Misali

Sevdiğim nerden gelirsin

Sallanırsın naz misali

Açılmış yüzünde güller

Ezel bahar yaz misali

Yüzünde var koşa haller

Yahşi söyler şirin diller

Yiğide adettir derler

Güzel sevmek söz misali

Mahzun emse lebin kanar

Pervane tek sema döner

Yüreğimde odlar yanar

Yel vurdukça köz misali

* * *

Senin

Canan ne gezersin sen bu yerlerde

Yok mu matlubatın bir işin senin

Bir bakışta aklım ettin perişan

Hep değer Posof’u duruşun senin

Elvan elvan olmuş göğsün nakışı

Kimden öğrenmişsin meral bakışı

Hiçbir kusurun yok hepisi yahşi

Yok cümle alemde yürüşün senin

Mahzuni der ikindinin çağında

Gözü yaşlı bülbül ötmez bağında

Bir buse yeri var al yanağında

Ne cümbüşlü olur sarışın senin

Bekir Karadeniz / Orhan Bahçıvan

Doğulu Halk Şairleri. 1-2 cilt

KaraMavi Yayınları • 1. Baskı Temmuz 2010