Ardahanlı Kul Karani.

Ardahanlı Kul Karani

1730-1805. Ardahan’ın Değirmenli köyünde doğdu. Asıl adı Ahmet’tir. Belirli bir medrese eğitimi aldığı bilinmektedir. Doğum tarihleri birçok kaynakta 1655-1730 olarak geçmesine karşın bu tarihlerin doğru olması mümkün değil.

Kul Karani’nin aşıklık geleneği ve şiirle ne zaman ilgilendiği ve aşıklığa başladığı yaşına ilişkin ayrıntılı bilgiler bulunmamakla birlikte, döneminin en önemli aşıklarından biri olarak kabul edilmektedir.

Anlatılanlara ve Haydar Çetinkaya’nın yörede yaptığı araştırmalara göre uzun boylu, yapılı ve esmer bir kişi olmasından hareketle Karani mahlasını aldı.

Şiirlerinden hareketle askerliğini Yemen ve İstanbul’da 1. Abdülhamit’in (1725-1789) yakınlarında yaptığı anlaşılmaktadır.

Askerliği bitince Ardahan’a dönen Kul Karani, bu dönemden sonra, başta Hasta Hasan (1760-1828) olmak üzere Güney Azerbaycan, Ahıska ve Kuzeydoğu Anadolu’daki birçok aşıkla karşılaştı ve deyişmelerde bulundu.

Kul Karani’nin torunları 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı döneminde Anadolu’nun iç kesimlerine göçtüklerinden Ardahan yöresinde herhangi bir akrabası kalmadı.

Kul Karani öldükten sonra Ardahan-Şavşat yolu üzerinde bir yerde toprağa verildi.

Efendim Bir Nazar Kıl 1

Divan

Efendim bir nazar kıl arzuhalim var şikayette

Mürüvvet kanısın şahım padişahsın adalette

Cihan durdukça sen otur hemen taht-ı sadarette

Resul sana yardımcı olsun yarın ruz-i kıyamette

         Sırrı Yezdan’ın aşkına koyma beni bu gurbette

         Yalnızım hasretim vardır niyaz eyler vilayette

Aslı cismimi sorarsan elestü bezminde evrahım

Ciğerim odlara dağlı şem-a teki yanar ahım

Size bir arzuhalim var ulu Abdülhamit Şahım

Esirge merhamet eyle masumum yoktur günahım

         Sırrı Yezdan’ın aşkına koyma beni bu gurbette

         Yalnızım hasretim vardır niyaz eyler vilayette

Dilimde zikri Tehvidim Hüda bilir delilim var

Eğer evlat eğer eyal iki gözden alilim var

Geçinmekten aciz taçiz yatar kalkmaz zelilim var

Üç beş tane saçı saçı bitmiş yola bakan melulüm var

         Sırrı Yezdan’ın aşkına koyma beni bu gurbette

         Yalnızım hasretim vardır niyaz eyler vilayette

Karani çağırır yazellem böyle imiş levh-i kalem

Eyüp’ten beter derdim var yüreğimden çıkmaz elem

İster affet ister katlet hükmündedir cümle alem

         Sırrı Yezdan’ın aşkına koyma beni bu gurbette

         Yalnızım hasretim vardır niyaz eyler vilayette[i]

Efendim Bir Nazar Kıl 2

Divan

Efendim bir nazar kıl arzu halim var şikayette

Dünyalar durdukça dur daima tah-tı sadarette

Mürüvvet kanısın şahım padişahsın adalette

Resulallah yardım etsin bize ruz-u kıyamette

Sorar isen ismi cismi elezdühi bezmihi canım

Ciğerim oduyla yandı semadan indi suzanım

Ana arzuhalim vardır meşhur Abdülaziz Hanım

Biz gedayız sana kuluz merhamet eyle sultanım

Kitabım dürülü kaldı dilimde kur'anım ağlar

Gerek avrat gerek evlat sefildir sübyanım ağlar

Muhakkak böyle bir günde tahtında sultanım ağlar

Kusurum çok yüzüm kara nasıl varam huzuruna

Karani çağırır yazellem böyle imiş levh-i kalem

Eyüp’ten beter derdim var yüreğimden çıkmaz elem

İster affet ister katlet hükmündedir cümle alem

Cümle varım beş arşın bez yükümü nafaka bilem

Bülbülün Gelip Konduğu

Divan

Bülbülün gelip konduğu dala hayranım bugün

Bağ u bağça seyranında güle hayranım bugün

Leyliden haber kaldırar Mecnun çok bicaredir

Yarın yüzüne bahanda hala hayranım bugün

Bir ağaç ki kamil olsa iptida kökten çürür

Hak talanın emri olsa suyu kudretten yürür

Onun yüz bin budağı var yeşerir meyve verir

Meyvesi alem içindir dala hayranım bugün

Dört kitabı hak bilenler sıtk ile hakka tapar

Zerre kadar aklı olan arıdan hisse kapar

Onun yüz bin çiçeği var yoğurur macun yapar

Macunu alem içindir bala hayranım bugün

Kul Karani namus çeker gayret çeker ar çeker

Kimisi suyun kızdırar kimisi sidrin döker.

Neyleyim dünya malını üç beş arşın bez yeter

Tabut teneşir üstünde yola hayranım bugün

Eziz Yoktan Var Eyleyin

Divan

Eziz yoktan var eyleyen ol süphandan ver haber

Sekiz cenettin azizi Habib inden ver haber

On iki yaşında müddam etti Adem in sıfatını

Dokuz bağa su verildi o bağbandan ver haber

Dinlerden hangi din azizdir sende tutsan o dini

Acep evvel görüptür Azreali in zehmini

O kimdir iki defa gördü ana rahmini

Mekanın bul meskenini gör o bir candan ver haber

Güneş gibi şule verir o nice cismin bağıdır

Canı yoktur kanı yoktur yeryüzünde sağ idi

Sengi sarı selvi kara rütbesi ervağidi

Neden halk olundu o bir candan ver haber

Der Karani o kimdir ana ile buldu birbirin

O kimdir ki kendi eliyle kesti kendi serini

O kimdir ki atasız geldi hem de Meryem şirini

Neden halk olundu o bir candan ver haber

Ey Könül Uyan

Divan

Ey könül, uyan, gafletten sohbete bak, deme bak

Her seherde asumana çekilen ol kervana bak

Deryada mahi, gökte murğu, onun emrinde iken

Kalmadı bu dünya bakı hanı Süleyman'a bak

İbrahim ki, İsmail’i götürdü Arafat'a

Dedi: baba kolum bağla, seni koymam eziyette

Keyfe geldi bıçak vurdu ol Hecer-ül Esvede

Kim getirdi, kim götürdü ol koçu, kurbana bak

Hak buyurdu Cebrail'e, İncil endi İsa’ya

Zebur Davud'a dahi, Tevrat da Musa’ya

Muhammed durdu kıbleye onlar girdi kiliseye

Muhammed'in himmetine okunan Kur'an'a bak

Otuz iki farz içinde okunanı bilmeli

Sevimine secde eyleyip hem namazın kılmalı

Kul Karani yüz yaşasa ahır mevt olmalı

Bizi yoktan var edenin yazdığı fermana bak

Gel Görem Gelişin

Divan

Gel görem gelişin nerden çeşm-i siyah nevcivan

Dildarın hasretini çekerem ah ah nevcivan

Ne müddettir avcı oldum gözlerim yollarını

Akşamları zarı kıllam taki sabah nevcivan

Bedest-i gül yüzünden kalktı nikap ey nigar

Dağıldı gönlüm gubarı hüsnüne kıldı nazar

Meth edip mahbub yaratıp cemalin perverdigar

Saklasın cümle beladan seni Allah nevcivan

Karani’yi mihman eyle otağına sazınan

Yüzüm sürüm buse alım yanaktan pervazınan

Soyunup koynuna alsan aşıkı bin nazınan

Allahtan haşa eylerim oldum günah nevcivan

Şükür Olsun

Şükür olsun yaradana çok şükür

Telli Mihriban'ım geldi ha geldi

Yaralarım göz göz oldu sulandı

Sarmaya cananım geldi ha geldi

Bağban oldum bir gül için o bağa

Aşkın saldı beni türlü boyağa

Hasta düştüm kalka bilmem ayağa

Tabibi lokmanım geldi ha geldi

Karani içmiştir kırklar tasından

Benim sonam giymiş gam libasından

Yarim ürkü[ii] almış aşk sedasından

Sedefli dilberim geldi ha geldi

Başına Döndüğüm

Gülgez

Başına döndüğüm kurban olduğum

Gel beri bülbül sedası Gülgez

O kara özlere kurban bu canım

Dolanam başına havası Gülgez

Bende müptelayım o yüce boya

Güzellik yaraşıp gerdana soya

Bezedem düzeldim gönderem toya

Gör neler yaratıp hudası Gülgez

Karani’yem okumuşam heceyi

Uyku gelmez ben götürem geceyi

Dolandım İran’ı Azerbaycan’ı

Görmedim sen teki safası Gülgez

Kara Hey

Yedekli Koşma

  

Elif ba içinde harf arasında

Nesne gördüm çekilipti kara hey

Men ezizim arasında

Mim elif arasında

Dedim ay gız men ölende

Kaz kabrim memen arasında

Ser yakubu gördüm dost arasında

Sıfatından kametinden kara hey

Üstümüzde Kerem kanı bir dura

Davet eyle şevketlimi bir dura

Men ezizem bir dura

Bir yeriye bir dura

Sarraf odur zer çeke

Dür tanıya bir dura

Ali’yi ki bindirdiler Düldüle

Kavağında servanıydı kara hey

İki canlı bir cansızdan yaransın

Eyüp sağlığında gördü yarasın

Men ezizim yarasın

Yarı mimdi yarı sin

Cismim ataş alıptı

Kenarında gel ısın

Karani der şefaatçi ya resul

Arafat’ta izzetliler kara hey

Arş Yüzünde[iii]

Arş yüzünde pervaz dönen bulutlar

Gözlerim ohşadar ay ağa seni

Her katreni tutar bir azim melek

Destursuz bırakmaz ayağa seni

Kiramen katibin alıp dizine

Emel defterini okur yüzüne

Kibreyleyip uyma lain sözüne

Düşün halk edeni ay ağa seni

Münmir olsan isbatım var yakandan

Pakım yoktur ne sultandan ne handan

Melekül meftalar tutar yakandan

Bırakmaz destursuz ayağa seni

Ceht eyle Karani kıl beş vaktini

Günkar olsan terk edersin tahtını

Soyarlar eyninden kumaş aktini

Yuyarlar sararlar aya ağa seni

Bekir Karadeniz / Orhan Bahçıvan

Doğulu Halk Şairleri. 1-2 cilt

KaraMavi Yayınları • 1. Baskı Temmuz 2010

---

[i] Sultan Abdulhamit Han’a Arzuhal

[ii] İnsanı saran ortak korku, panik…

[iii] Ve başka bir gün akşam namazından sonra başlayan aşık meclisi gecenin geç vakitlerine kadar devam etmiş. Ertesi gün sabah namazına kalkındığında Nağı Bey namaza kalkamamıştır. Nağı Bey’in sabah namazı için kalkmadığını gören Karani ona Şöyle bir şiir söylemiştir.