Ozan Gürani Doğan.

Ozan Gürani Doğan

Işığımız Çerağımız / tutuştu yandı bağrımız

Boy verdi can budağımız / dalında ışık sevdası

Işık Sevdası

Bugünlerde elimde bir şiir kitabı var. İçindeki şiirleri, çevirip çevirip okuyorum. Aslında benim yıllardır büyük bir alışkanlığım var idi. Elime aldığım kitabı bir iki çevirir sonra okur bitir rafa kaldırırdım. Öylece o kitap gündemden çıkmış olurdu. Nedense bu kitabı defalarca çevirip çevirip okuma gereği duydum. Beni bu yola iten neydi diye kendi kendime sormaya başladım.

Hece şiiri üstüne yazdığım onlarca yazı, eleştiri ya da övgü çabasının dışında, bir şeyler uyandı benim beynimde. Bunu hemen yazmalıyım. Evet, evet hemen anlatmalıyım. Çünkü zaman olarak böylesi bir çıkışın yazılması gerekiyor. Yani bulunduğu sahada bin yılların zincirini kıran birkaç ozandan birinin kitabı benim elimde. Buna saygı duyuyorum.

Yazının girişi biraz bana özgü bir ses oluşturdu. Bu sesi ben yıllardır sesleniyorum. Artık çıkalım bu kekeme sözcüklerin dağıldığı alemden. Artık geçelim bu çürümüş ağıtların sesinden. Çağdaş bir sesin oluştuğu dünyaya taşınalım. Küfrü, atalım içimizden, başkasını hor görmeyi bırakalım. Kendi özgür dünyamızı kendi sesimizle dolduralım. Bu ses yenidünyanın özgür sesi olsun. Hiçbir kuruma, hiçbir kuruluşa, hiçbir şahsa bağımlı olmasın. Kendi bağımsızlığını kendisi oluştursun. Işık Sevdası gibi

Işık Sevdası derken, okuduğum kitaptan söz ediyorum. Kendi rüştünü kendi çabasıyla ispatlayan çağdaş olmaya özen gösteren ozan Gürani Doğan’dan söz ediyorum. Ozanın, 1. Baskı / Ağustos 2017 yılında, KaraMavi Yayınları 54, Şiir: 34 serisinde yayımladığı kitaptan söz ediyorum. Sonra kitapta yer alan özgür sesli şiirlerden söz ediyorum. Günlerdir okuduğum bu şiirlerden sesleniyorum.

Işık Diyorum

Işık aydınlıktır ışık bilgidir

O sebepten ışık ışık diyorum

Bilmek de sevgiye aşka ilgidir

O sebepten ışık ışık diyorum

Günden güne geldi insana neşe

İncelense çok şey bağlı ateşe

Gidilir yıldıza Ay’a Güneş’e

O sebepten ışık ışık diyorum

Aşığa aşk olur aşkın çölünde

Bilgiye dönüşür alim dilinde

Zararlı olmasın cahil elinde

O sebepten ışık ışık diyorum

Her alim bir ışık çoğalsın onlar

Sanatçı ışığa aşkla dalanlar

Gürani Doğan’ım bilenler anlar

O sebepten ışık ışık diyorum

Işık Sevdası

Şimdi bu şiirden sonra bazı şeyler söylemek gerekiyor. Bunlar bildiğimiz yazın türünde oluşan sözlerdir. Bizim yazın dünyası genelde ikiye bölünerek çoğalır. Her zaman iki kol olarak akarak günümüze ulaşmıştır. Günümüzde de iki kol olarak akıyor. Bu iki kolu birleştirenler benim gözümde çok önemli seslerdir. Artık bölünmeyelim. Artık, birbirimizi yemeden, horlamadan, ben varım sen yoksun gibi anlamsız sözlerden uzaklaşarak. Gürani Doğan gibi yerel topraklara ayak basıp, ulusal düzeyden evrensel düzeye geçelim. Galiba bu ozan kendi üstüne düşeni çok iyi anlatıyor.

Ozanın sesini dinleyelim:

Aldı Götürdü

Deniz Misali

Rüya gibi geldi geçti yaşadığım fani dünya

Uğrum kaldı taşım kaldı pozumu aldı götürdü

Zaman su gibi akıyor engellemeye çare yok

Bağrım kaldı başım kaldı nazımı aldı götürdü

Geçtiğim o yıllar bitti olmuyor gene deneyim

Güzel günlerim terk etti denmiyor ki dur ineyim

Felek beni geri itti kim yenmiş de ben yeneyim

Başım kaldı kışım kaldı yazımı aldı götürdü

Gürani Doğan’ım yani deden eben nerde hani

Bırakır mı dünya seni malı mülkü canı teni

Bu yasa değildir yeni sanma Doğan Koyar seni

Ağrım kaldı yaşım kaldı tozumu aldı götürdü

Işık Sevdası

Öncelikle ozanın şiirdeki dil yapısına bir göz atalım. Bu konuda bir şeyler söylemek gerekiyorsa, şunları söylemek mümkün. Ozan şiirlerini oluştururken dil yapısını oldukça yüksek tutmayı hedeflemiştir. Anladığım kadarıyla, ozan özenle seçilen sözcükleri dizelere dağıtırken, kendi yerel dilinin ötesine geçmesini başarmıştır. Konu olarak ele alırsak bu şiirleri, şimdi söylemek gerekeni söyleyelim. Ozan bu şiirlerle var olan katı tarikat zincirini kırmıştır. Bu ses artı çağdaş ozan sesidir. Yolu açan bu sese her ozanın katılması gerekiyor bence.

Ozan hece şiirinde imgeye pek yaslanmıyor. Galiba kendi dünyasında yarattığı sesi zamanla imge ile süslemeyi de hedefleyecektir. Bu beklentimiz olsun. İmge şiirin olmazsa olmazıdır. Yani şiirin can damarlarından biridir mutlaka olmalıdır şiirde imge. Değişik sestir şiirin içinde, süsleme sanatıdır. Motif olayıdır. Ozan arkadaşta var olmasına var da çok az demeliyim.

İmgecilikten söz açılmışken biraz şiirde temel konulara değinelim. Şiirin kendine has kuralları vardır. Bu kurallar içinde ozanın kendisini seslendirme kuralı da vardır. Geçmişin sesini hissetmek, duymak, geçmişe yabancı olmamak, sonra geleceğin sesini vermek, duyurmak ozanın görevidir. Bu görev her ozanın yüreğinde var olmalı.

Yazı Güzel

Özgür yaşa çık dışarı

Dağlar beller yazı güzel

Sonbaharı kışı kötü

Bu dünyanın yazı güzel

Kaderi çileyi yittim

Neşeye sevince gittim

Kara idi beyaz ettim

Alnımdaki yazı güzel

Gürani Doğan’ım eder

Heder oldu ömrüm heder

Anlatırsam uçar gider

Kalem kâğıt yazı güzel

Işık Sevdası

Hece şiirinin kendine has kuralları ve türleri vardır. Şunu hemen söylemeliyim. Onlarca şiir türü olan bir yazın dünyasında sadece kendine has bir ses oluşturmak kısır döngüdür bence. İşte bu noktada Ozan Gürani Doğan bu kısır döngüyü aşmasını bilen ve sözün başında söylediğim gibi zincirini kıran bir gerçek ozandır.

Sözü burada alıp bir başka sahaya taşıyalım. Yani demem şu, ozanımızı tanıyalım. Yaşamı hakkında bilgiler edinelim sonra yine biz sözümüzü söyleyelim.

Gürani Doğan Kimdir:[i]

1956 yılında Sungurlu’nun Kamışlı köyünde doğdu. Asıl adı İsmail Doğan Kamışlı’dır. İlköğrenimini köyünde, orta öğrenimini Sungurlu’da tamamladı.

Küçük yaşlarda aşıklık geleneğini ve bağlama çalmayı öğrenmeye başladı. Önce yörenin tanınmış Zakirlerinden olan dayısı Mehmet Kamışlı (1930-2016 aracılığıyla, sonra da Sungurlu’nun Kemalli köyünden Aşık Yarebülbül’ün (1936-2016) yardımıyla bağlama ve geleneğe ilişkin bilgisini pekiştirdi.

Lise yıllarından itibaren düzenli olarak şiir yazan Gürani Doğan, köylerine gelip giden aşıklar ve dedeler aracılığıyla da birçok yöre tavrı ve deyiş öğrendi. 1975 yılında Almanya’ya yerleşti.

Gürani Doğan, kendi şiirlerinin yanında başka aşıkların şiirleri ve yaşamlarından kesitler veren kitap çalışmaları da yapmaktadır.

Avrupa’nın çeşitli yerlerinde kültür etkinliklerine katılan Gürani Doğan, kendi şiir ve deyişlerini seslendirmesinin dışında Türkiye’nin çeşitli yörelerinden de birçok türküyü arşivlere aktardı. Başlangıcından itibaren Avrupa’daki Alevi-Bektaşi örgütlemelerinde görev aldı. Ayrıca Dursune Bacı (1963-1995) gibi bazı aşıkların yetişmesine katkıda bulundu.

Sevdadan toplumsal taşlamaya dek her konuyu işleyen Gürani Doğan’ın şiirleri çeşitli gazete, dergi ve araştırmalara aktarıldı.

Gürani Doğan’ın »Bal Çiçekleri« (1995), Aşık Dursune Bacı’nın yaşamı üzerine »Gül Olmak İstedim« (1995), »Alevilikte Ön Bilgiler ve Cem, Zakirlik«[ii] (1998), »Aşık Yarebülbül, Yaşamı ve Şiirleri« (2002) »Köylerden Bir Köy Kamışlı« (2004) adlı araştırmalarının yanında, şiirlerinin bir bölümünü »Sevgi Kuşağı« (1993), elimde ki » Işık Sevdası« (2017), adlı kitaplarda topladı.

Ayrıca Gürani Doğan’a İlişkin Bekir Karadeniz tarafından yapılan bir araştırma »Gürani Doğan-Yaşamı ve Şiirleri« (2011) adıyla yayımlandı.«[iii]

Ozan hakkında epeyce bilgi verdik gelin bir değişik konuya geçelim. Cinaslı maniler konusu, Ozanın bulunduğu sahada pek görülmeyen bir tür. Kendi sahasının dışına çıkmayı başarmış ozan. Değişik bir tür üstünden şiir oluşturmuş. Halk yazını türlerinden en önemlilerinden biridir mani türü. Bu türün alt çeşitlemeleri vardır ki, cinaslı mani bunlardan birisidir. Umarım ozan öteki şiir türlerini severek işler. Birkaç cinaslı maniyi okuyalım.

Cinaslı Maniler

Gül yeter

Yar bana bir gül yeter

Sevdiğine inanam

Verirsen bir gül yeter

Sarmadı

Kimse yaram sarmadı

Yalvardım kar etmedi

O yar beni sarmadı

Yar ara

Var kendine yar ara

Yardan ayrı değilim

Yüreğimi yar ara

Kor beni

Yandırır bu kor beni

Yara gönlümü verdim

O da derde kor beni

Işık Sevdası

Günümüzde ozanlık saflarında şiir yazanlar, belli bir kalıbın dışına çıkmayı pek istemiyorlar. Ozan Gürani Doğan’ın bulunduğu Alevi Bektaşi sahası bu konuda çok dar kalıplar içinde kalmıştır. Genelde deyiş türünün dışına pek çıkmıyorlar. Tek ses bu sahada ağırlık olarak görülüyor. İşte bu sahayı rahatlıkla geçenlerden biri de Ozan Gürani Doğan’dır. Kendisini kutladığım bir gerçektir.

Fabrika kapılarında ömür tüketirse bir ozan, işçilik denilen zanaatı ozanlıktan daha önce benimseyip tüm ömrünü bu yönde harcarsa, ben bu ömrün tek başına şiir olduğunu kabul ederim. Bu ömür ki, şiir gibi alın teriyle yorulmuştur. Bu ter emektir, ömürdür. Şiirler bu akan terin ışığından damıtılmıştır. Gerçeğin ta kendisidir. Şimdi bize fabrika kapılarında ter döken, tezgâhlar üstüne paslı elleriyle şiir yazan ozanlar gerekiyor bize. Bizim davamız da bunların eseridir demeliyim. Yani işçi ozanlar gerek bize.

Gün olur kendi güneşini kendi tezgâhında doğuran ozanların dünyası bizim yazın dünyamız olur. Artık öyle beleş ekmeğin, beleş yaşamın sahibini değil, alın teri dökenlerin sahibini yazmalıyız bizlerde. Bozkırın kuru soğuk rüzgârına takılan şiirler dağlara gitsin, bize çağımızın pas kokan şiirleri gereklidir. Demir tozunu mürekkep bilen ve paslı elleriyle şiirler yazan ozanların dünyasına merhaba demeliyiz.

Olmadı

Tamam, kırk senedir halat yaparım

Hayatımda halat lazım olmadı

Kazandırdım onca para patrona

Şöyle bir kıymetli sazım olmadı

Sabah öğle gece hep geldim gittim

Gençliği geride koydum terk ettim

Serçeyi kargayı dalda seyrettim

Köpeğim tavşanım tazım olmadı

Gürani Doğan’ım kalmadı halim

Çekmem gerek ise bitti vebalim

Saçlarım ağardı büküldü belim

Gene adım Doğan Kazım olmadı

Işık Sevdası

Şiirde anladığımız kadarıyla ozan tezgâhta halat yapımından söz ediyor. Emek olayı ön saflara çekiliyor. Gönül isterdi ki bu şiirler daha çok alınsın kitaba mutlaka vardır arşivinde bu tür şiirler.

Ozan zaman zaman yönünü insana dönüyor. Gönlünü sevgiyle yoğurup, şiirle akıtıyor. Şiirlerinde kır çiçekleri gibi bozkırların üstüne de bırakıyor. Paslı tezgâhların üstüne de. Bunu neden sürekli tekrar ediyorum. Şunun için, ozanın bulunduğu sahada şiir hep aynı dönence içinde yazılıyor. İşte bu dönence zincirini kıran ozanlardan birisidir. Daha önceleri de vardır. Biliyorum ozan kardeş, etten ve kemikten oluşmuş bedeniyle, gurbetin acılı yaşamında çırpınan bir yaralı kuş gibi dönüp dönüp şiire sığınıyor. Bu yaşam içinde sahipsizliğini, kimsesizliğini gelinciğin yaprağıyla süsleyip, kelebeğin kanadına bindiriyor ve öylece milim milim şiirlerin içine akıtıyor.

Ara Yerdeyim

Bir tarafım Türk’tür bir yanım Alman

Bitmiyor sorunlar ara yerdeyim

Ne tam oralıyım ne tam buralı

Görünmez yarınlar ara yerdeyim

Babam Türkiyeli hem de İslam’dır

Ben isterim sevgi insan insandır

Oğlum diyor baba kafanı kaldır

Nedir bu durumlar ara yerdeyim

Herkes ayrı alır her şeyden tadı

Boşadır Gürani Doğan feryadı

İyi insan olmak illa maksadı

Değişik yorumlar ara yerdeyim

Işık Sevdası

Günümüzün pek görülmeyen bir fırtınasına şöyle bir değiniyor ozan. »Bir tarafım Türk’tür bir yanım Alman«, çıkmazlar içinde olan milyonların gizlenmiş yaşamına az da olsa işaret ediyor. Bu günümüzde pek görülmese de geleceğin en önemli sorunlarından birisidir. Milyonların yaşamı demektir.

Gelelim ozanın ruhunda ki karlı boranlı dağların doruk noktalarına. Bu noktadan en önemlisi, Vatan hasretidir. Gurbet kavramıyla birlikte yaşayanlar kendilerini bu hasretle ölmeye mahkûm etmişler. Bu böyle biliniyor. Kuşaklar arası farklılıklar görülse de. Gide gide azalıyor şu an dördüncü ya da beşince kuşak yaşam sahnesinde yerini alıyor. Onlar için böyle bir sorun yok bu birinci ve ikinci kuşakla eriyip bitti. Artık yavaş yavaş Alman kimliğini benimseyen bir kuşak söz konusu…

Ozanların şiirlerinde doğanın hırçın sesi ilk anda kendisini gösterir. Ancak, Gürani Doğan şiirleri zincirini kıran bir özgür ruhtur. O ruhta her şeyi dağınık görmek mümkündür. Bırakın öyle dağınık kalsın her şey, çünkü bu geçiş sürecinde bu en önemli olaydır. Zamanla her şey yerli yerine oturacaktır. Bekleyelim görelim.

Şiirde felsefe konusuna değinmek isterdim ancak, ozanımızın Alevi Bektaşi geleneğinde hele de Zakirlik gibi bir konuma sahip olması kendiliğinden açıklıyor. Felsefe bilinen bir felsefedir. Bu felsefe günümüzde ulusal konumda izlenen bir felsefedir. Ozan Zaman zaman felsefi düşüncenin içinde olmanın gerekliliğini duymuştur. Bu nedenle şiirlerinde derin izleri görülür. Ancak saplantı halinde değildir. Sadece motif olarak işleyip geçmiştir. Bunu ben böyle anlıyorum.

Ozan bir başka açıdan incelenirse, bu kitaptaki şiirlerden de görüldüğü gibi. Başka başka şiirlerinde de görülüyor. Ozan, kendi yorumlarını hiciv diline bağlı olarak şiirlere aktarmıştır. Dolayısıyla bu şiirler de geçmiş şiir geleneğinden farklılıklar gösteriyor. Önemli bir yeniliktir.

Gördüm

Kendi eksiğimi kendi hatamı

Görmedim ellerin suçunu gördüm

Şapkamdaki yamalığa elimi

Sürmedim ellerin tacını gördüm

Şaşarım dünyanın tavizliğine

Uğradım yaşamın azizliğine

Kendi vücudumun gizliliğine

Ermedim ellerin kıçını gördüm

Tabipler her derde bulamaz çare

Tabiat ayarlar dedim bin kere

Kendi inancımı ortalık yere

Sermedim ellerin haçını gördüm

İnsana özellik verilmiş yetki

İyi söz alana ediyor etki

Kendime haksızlık edene tepki

Vermedim ellerin baçını gördüm

Gürani Doğan’ım neye sevine

Kızar piyasada zengin devine

Eşimin dostumun yoksul evine

Girmedim ellerin açını gördüm

Işık Sevdası

Geçmiş şiir geleneğinden ayrılan ozan, insani bir tavır içinde düşüncesini sergiliyor. İnsani derken, insan önce kendi kendisini eleştirmeli. Sonra kendisinde olduğunu kabul ettiği hataları düzenlemeli. O zaman insanlık doğal olarak yolunu bulur diyor bende bu düşünceye katılıyorum.

Ozanımız kendi şiir dünyasında kendi çabasıyla yol almıştır. Bu çaba iyiden güzelden yana bir çabadır. Görünen odur ki, artık sadece karşıya bağırmak eleştiri değildir. Aslolan insanın kendi kendisini eleştirmesidir. Güzel olan, doğru olan da budur. Ozanlık inceliktir.[iv]

Işık Sevdası

Evren ışıktan oluştu / Gönülde ışık sevdası

Kâinatın akışının/Selinde ışık sevdası

Melek nurdan şeytan nurdan / Adem de ki bilgi nurdan

Güneş yaşam verir kordan / Halinde ışık sevdası

Ne idi Nemrut’un derdi / Ateş yaktı ferman verdi

İbrahim aşk ile girdi / Yolunda ışık sevdası

He mi Sokrat he mi Buda / Al Nesimi Mansur’u da

Zerdüşt düşmez asla yada / Dilinde ışık sevdası

Mecnun kime aşık oldu / Yüreği nur ile doldu

Leyla dedi Hakkı buldu / Çölünde ışık sevdası

Aşık maşukta ışıktır / Sevda canla barışıktır

Kerem kora alışıktır / Külünde ışık sevdası

Işığımız Çerağımız / tutuştu yandı bağrımız

Boy verdi can budağımız / dalında ışık sevdası

Anka kuşu ta derinde / Aşk ile yerli yerinde

Masalımın devlerinde / filinde ışık sevdası

Işık her yere çekilir / Bahçıvan’la gül ekilir

BeKa Denize dökülür / Salında ışık sevdası

Karanlık olmasın yarın / Parlayınca Hak didarın

Ol Gürani Doğan’ların / Gülünde ışık sevdası

Işık Sevdası

Işık Sevdasında

Alem var olmadan önce

Girmiş ışık sevdasında

He mi gündüz he mi gece

Dermiş ışık sevdasında

Doğanın uyanışını

Gör Zerdüşt’ün yanışını

Nice Galile[v] başını

Vermiş ışık sevdasında

Dünya var olandan beri

Kıra gelmiş ol çemberi

Alimlerin dedikleri

Varmış ışık sevdasında

Tarih bilginlerle dolu

El Cabir’in uzar kolu

Muhammet de doğru yolu

Görmüş ışık sevdasında

Bulunuyor vara vara

Nesimi de gerçek ara

Mansur En-el Hakla dara

Durmuş ışık sevdasında

Işık yeryüzünü süsler

Bedreddin’den gelen sesler

Haksıza karşı göğüsler

Germiş ışık sevdasında

Durdum Bektaş Veli diye

Işık tuttum ahaliye

Gürani aşka sevgiyle

Ermiş ışık sevdasında

Işık Sevdası

Sılaya

Aramızda sıra sıra dağlar var

Ha deyince varılmıyor sılaya

Her gün batımında basıyor efkar

Ha deyince varılmıyor sılaya

Tütüyor burnumda dostun her biri

Ankara değil ki var da gel geri

Yurt olmuştur artık Alman elleri

Ha deyince varılmıyor sılaya

Yar olmazsa saran olmaz derdini

Bilemezsin karlı dağlar ardını

Gürani Doğan’da özler yurdunu

Ha deyince varılmıyor sılaya

Işık Sevdası

Sokrat’ın Zeus’un

Sokrat’ın Zeus’un söylediğine

Öyle hemencecik geliniyor mu?

Beethoven ne demiş Mozart ne demiş

Davul zurna ile çalınıyor mu?

Buda’yı anlamak kolaydır dile

Nice Mansurlar var çektiler çile

Hermes felsefedir okumak ile

Ariflik kâmillik alınıyor mu?

Battal Gazi’den al gelirken beri

Gördüm Ebu Müslüm elde teberi

Çoğu uçmuş gitmiş Allah askeri

Dua ile ilaç bulunuyor mu?

Ele iğne batır kendine diken

Evliyadır ere gönlünü büken

Bakmak gerek elbet dost seçer iken

Verirken sözlerde kalınıyor mu?

Gürani Doğan’ım aşkla yoğruldum

Bütün canlılar dost diye çağırdım

Davul çaldım köşe bucak bağırdım

Benim demem ile olunuyor mu?

Işık Sevdası

Orhan Bahçıvan.

Işık Sevdası

---

[i] Yaşam öyküsü, Gürani Doğan / Işık Sevdası / KaraMavi Yayınları Alıntıdır.

[ii] Zakir, Zakirlik: İslam'ın On iki İmam mezhebi içinde yer alan Alevi-Bektaşilikte, Cem ibadeti içerisinde deyişleri saz eşliğinde söyleyen ve bu statüye çekirdekten, başka bir deyişle kuşaktan kuşağa sözlü aktarma yolu ile yetişerek gelen ozanlardır.

[iii] Özgeçmiş Işık Sevdası isimle Kitaptan aynen yazıldı.

[iv] Bu yazıda yer alan bilgiler ve şiirler, Gürani Doğan / Işık Sevdası / KaraMavi Yayınlarındaki kitaptan aynen alıntıdır.

[v] Galileo Galilei: İtalyan astronom, fizikçi, mühendis, filozof ve matematikçidir. Rönesans'ın bilimsel devrimine büyük katkıda bulunan bilim insanına “gözlemsel astronominin babası”. Vikipedi.

Oğuz Çayırı Ve Oğuz Dağı Söylencesi!

Oğuz Çayırı Ve Oğuz Dağı Söylencesi!

Meşe Ardahan Söylencesi

Üç Uğuz Kardeşler Efsanesi »söylencesi« olarak bilinen ve yöremizde anlatılan birkaç tane söylence vardır. Bunlardan bir tanesini yani »Uğuz Çayırı Ve Uğuz Dağı Efsanesi« dediğimiz ve bu adla anlattığımız söylenceyi anlatmak istiyorum. Bu söylenceler yerel söylencelerdir.

Aslında, »Uğuz Çayırı Ve Uğuz Dağı Efsanesi« adıyla arama motorlarında arandığı zaman birçok sitede bu söylence ile ilgili yazılar bulunacaktır. Yöremize ait olan bu söylence, yıllar önce yazılıp internet sitelerine aktarılmıştır.

Ben ise bu anlatıların az uzun ve biraz da detaylı olmasını düşünerek bunu yeniden yazdım. Umarım hemşerilerim benim bu tavrımı hoş görüyle karşılarlar.

Eski söylem biçimiyle Uğuz yani Oğuz kavminin yörenin en eski kavmi olduğunu söyler dururuz. Yani bu toprakların yerli kavmi, yerli ahalisi Uğuzların »Oğuzların« olduğunu anlatan yüzlerce söylencelerin, hikayelerin, destanların, masalların olduğunu söylemekte yarar var.

Sözü edilen bu yerli anlatıların dışında birçok tarihi belge de vardır. Bu yerli kavimler hakkında. Bunlardan kısaca söz edersek, şunları söylemek gerekiyor.

Kars, Ardahan dediğimiz bu yörede, yerli adıyla anılan bir kavmin var olduğunu hep söyleriz. Bu insanlara halen yerli dediğimizi söylemeliyim. Dahası bu söylenceleri onların dilinden dinlediğimizi söylemekte yarar var.

»Bazı araştırmacılara göre, Karadeniz bölgesine ilk olarak M.Ö. 3. bin ile 2. bin yılları arasında gelip yerleşenler Oğuzların öncü kollarından olan »Gas/Kas« ve »Gud/Gutiler« olduğu ifade edilmektedir. M.Ö. 3. bin yılının sonlarına ait Anadolu' da Hattuşaş arşivinde bulunan ve H.G Güterbock tarafından »Zeitschrift fiir Assyriologie'de« yayınlanan bir belgede, Anadolu'da Türklerin bulunduğunu ve kralları İlşu Nail'in Anadolu'ya girmek isteyen Akadlar'la savaştığını kaydetmektedir.«[①]

Dahası, bu toprakları Herodot yazdığı tarihinde, Uğuz »Oğuz« Türklerinin hakimiyetinde olan topraklar diye göstermektedir. Ayrıca, bu bölgenin yani Ardahan Sancağı kesiminin »Bun-Türkler«, ya da »Otokton-Yerli Türkler« yani Uğuzlar tarafından idare edildiği yazılmaktadır.[②]

Yerli halk Ural Altay dili olarak adlandırılan, yöre tanımıyla »Yerlice« denilen dili konuşan ahali »Eski Uğuzca« adıyla tanımlanan bu dili halen konuşurlar. Bu yerlice denilen dile zaman zaman değişik adlar verilse de yerli ve yerlice adı hiç değişmemiştir. Hangi kaynaktan bakarsan bak,»Eski Uğuz«  tanımı hep vardır.

Bir başka tanımlama da şudur: »1068’ de Selçuklu sultanı Ardahan ile çevresini fethederken buralara »Nemrut İbn Ken’an ın Yurdu« denilmesine bu kulede oturan »Nembrod« soyundan »Kentuniler« denilen eski Oğuzların davranışı sebep olmuştur« denilmektedir.[③]

MÖ 753–735 Urartu Kralı 2. Sardur’un bu yöreyi ele geçirdiğini, yani işgal ettiğini, bu sahada Kars'ın kuzeyinde, Çıldır gölünün güneyinde, Ardahan sahasında bulunan kayalıklarda kazdırdığı Çivi yazılı kitabede Kulki/Kulka adı ile Yunan kaynaklarında Kolk/Kolkit olarak bahsedilen.«[④] yerli bir kavmi yendiğini ve bu yöreyi nasıl talan ettiğini anlatan, fetih yazısı bulunmaktadır.

Bu toprakları masalımsı anlatılar ise şöyle tanımlar. Bu yörede hiçbir kavim ve kabilenin adı duyulmadan, Asya göçleri dediğimiz Kimmerler, Moğollar, Hazarlar ve daha niceleri diye saydığımız onlarca kavim kabile ismi bilinmeden, dahası Gürcülükten bile önceleri, Cınıvızlar »Cenevizli Romalılar« daha bu topraklarda görünmeden, Uğuz »Oğuz« Dağı ve Uğuz Çayırı ile çevresindeki yaylalardan Uğuz »Oğuz« denilen çok iri yapılı bir kavmin yaşadığından söz ederler.[⑤]

Bizim yani bu sahada yaşayan »Yerli« diye seslendiğimiz insanların dili bugünkü deyimle Türkçedir. Yerel deyimle yerlicedir. Bugünkü tanımlamayla bunlara »Yerli Türk« deniliyor. »Yerli Türklerin ana vatanı Ahıska, Ahılkelek, Şavşat, Ardahan bölgeleri arasında kalan bölgedir«.[⑥]

Konumuzda adı geçen söylencenin geçtiği yer ise, Ardahan iline bağlı, Çıldır ilçesinin Kurtkale bucağı ile »Meşe Ardahan« da denilen Hanak ilçesi arasında bulunan Uğuz Dağı, Uğuz Çayırı denilen yer Kür ırmağının solunda kalıyor.

Örüşet »Oğuzyolu«, Gügübe »Binbaşak«, Könk »Arıkonak« ve Vel »Sevimli« köyleri ile çevrelenen Uğuz »Oğuz« çayırı şimdiki konumuyla dört köyün biçeneği durumundadır. Yani bu isimlerini yazdığımız dört köy geçimini bu çayırdan sağlıyor.

Ayrıca bu sözü edilen yer yayla durumunda olup, üzerinde Könk »Arıkonak« Börk »Börk« Gügübe »Binbaşak«, Vel »Sevimli« köylerinin yaylaları bulunmaktadır.

Uğuz »Oğuz« Dağı çevresinde Uğuz, Tahtayurt »Horozöttü« Cocurta Khamış »Ağıllı« Zerebük »Dirsekkaya« ve Akhaşen »Sazlıçayır« köylerinin kışlaları bulunmaktadır.

Bu yerin güneyinde »Uğuz Dağı« veya »Ziyaret Dağı« da denilen, 2200 metre yüksekliğinde küçük yumru dağının tepesinde »Kula« veya »Mağsıla« denilen harçla yapılmış bir yüksek kule ile bunun dibinde bir tandır ocağı öreni vardır.

Yukarıya eklediğim resimde de görülen dağ ile çayır ve çevresi tanıtılan Kür ırmağı kuzeyindeki Uğuz Dağı ile bunun kuzeyindeki Uğuz Çayırı veya »Oğuz'un Çayırı« üzerine Ardahan ve Kars çevrelerinde şu efsane yaygın olarak bilinip anlatılmaktadır.

Uğuz Çayırı Ve Uğuz Dağı Efsanesi:

Bu Uğuzların »Oğuzların« bir beyi varmış ki, Ardahan'ın Cavk da denilen Ahılkelek ile Zegan »Posof'un Ilgar ve Cin Dağı kesimleri ile Şavşat sınırındaki Arşiyan Dağı etekleri« bu Oğuz Beyinin mülkü imiş. Ben demiyorum söylenceler böyle diyor ve böyle tanımlıyor.

Bu Uğuz'un Dağı ile çevresinde ve Kür »Kura« suyu üzerindeki kışlaklar bu Uğuz Beyi'in has otlağı imiş. Öteki dağlar ve anılan yerlerde o zamanlar sarıçam dediğimiz ormanlık imiş.

Bu Uğuz Beyi'nin üç tane de oğlu var imiş. Uğuz Çayırı denilen bu toprakların sahibi olan Uğuz Bey'i her yaz bir oğluna bu mülkü olan çayırını biçtirirmiş.

Uğuz Bey'i Bu kendi çayırında, yani, Uğuz Dağı'nın yanında bulunan şimdi bile Uğuz Çayırı diye bilinen bu çayırda o zaman her yıl 300 araba ot biçilmekte imiş.

Üç oğul her yıl sırayla çayır biçme işini yürütürken, gel zaman git zaman biçin sırası Uğuz'un Küçük oğluna gelmiş. Yanı söylencenin geçtiği olayın zamanı gelmiş.

Uğuz'un Küçük oğlu biçin zamanı tırpanını, masatını ve diğer araçlarını alıp, sabah erkenden çayırı biçmeye gitmiş. O zamanlar bu çayırın otu alabildiğine uzun ve sıkmış. Otlu alanda geçilmesi zor olduğu için pek insan ya da hayvan geçmezmiş. Bu nedenle ortam sakin olduğu için küçük oğlan seri bir şekilde tırpan sallayıp çayırını hızlı bir şekilde bitirmeyi istiyormuş. Zaten söylencede de veriliyor. 300 araba otu bir günde biçip toplayıp yığıp evin önüne taşıyormuş her oğul tek başına.

Sıcakta biçinle uğraşırken kendi terinin buğusu gözlerini bürüyen Uğuz çayırın gür bir yerinde kızgın kızgın çalışır. Bu sırada omzunda heybesi ile öğlen yemeği getiren ve yanına yaklaşan bacısını gözü görmez ve otlarla birlikte onu da ikiye biçer. Uğuz'un küçük oğlu bunu yaparken farkına bile varamaz. Kol başına yani, gidiş kolunu biçerek bitirip döneceği an, tırpanını bilemek için masat atmaya başlar. İşte tam bu sırada masatını tırpanına vururken gözlerine inanamaz. Bakar ki, tırpanı kan içinde. Hayıflanır. Kana baktıkça üzülür. Sonra tırpanı bırakarak olayı anlamak için geldiği kol üstünden yürüyerek etrafı inceler. Ne olduğunu tırpanla neyi kestiğini anlamaya çalışır.

Küçük oğlan çayırda biçtiği otların arasına bakarken kendi kendisine söylenir. »Bir hayvanın canına mı kıydım« diyerek yazıklanırken hemen o kol boyunu dolaşır.

Kol boyunu dolaşırken, birde ne görsün öylen yemeğini getirmiş olan bacısını ikiye biçmiş. Hiddetle masatını yere vurur, aktaştan olan masatın yarısı çayıra saplanır.

Yöre halkı o çayırda bugün bile o yerde bulunan bir beyaz taşı göstererek, masatın bu olduğunu söylerler.

Bugün bu masatın dışarıda kalan bir kısmı bir adam boyundan yüksektir. Ellerini yere vurup tırpanı da bırakarak hemen bacısının iki parçasını birleştirip masatın dibine gömer. Kendiside kederinden Uğuz dağının tepesine çıkar ve orada ağlaya ağlaya ölür.

İki çocuğunu birden kaybeden ve bu olayın acısını yaşayan Uğuz'un, »Oğuz'un« karısı, yani bu oğlanla kızın anası, çok uzun otu olan bu çayıra kargış eder. Çünkü otların uzun olması bu kazanın biricik nedenidir. Bu yüzden Oğuz'un karısı yani Ana Uğuz çayıra »Ey çayır senin otun boyu bir karışı geçmesin« der. Yine derler ki bu Uğuz çayırının otu o gün bugündür boyu bir karışı geçmez.

Sonradan bu yöredeki Uğuzlar toplanarak bu bacı kardeşin mezarına bir Mağsıla »Kula« yapmak için bu uğuz Dağı'nın tepesine götürür gömerler.

Bu dağın bugünkü adı yine Uğuz Dağıdır. Tepesindeki Mağsıla »Kula« yerinin ziyaret edilmesinden dolayı ziyaret yeri halindedir. Halen yöre insanı her yıl bu mezarları görmeye geliyorlar. Bu nedenle bu dağa bir adıyla da ziyaret Dağı derler.

Orhan Bahçıvan, »Halis Kızılateş«

Oğuz'un Düzü / Ardahan

---

[①] Trabzon & Rize Tarihi

[②] Herodot tarihi

[③] Kars »Gas« tarihi

[④] Kırzıoğlu M. Fahrettin- KarsTarihi-sh. 36-43/

[⑤] Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Ardahan’da Uğuz Dağı Efsanesi, Ülkü dergisi, S. 96, Şubat 1941

[⑥] Celayır tarihi