Ezgilerimizde Var Olan Kerem Havaları.

Ezgilerimizde Var Olan Kerem Havaları.

Ulgar Dağı tipi-boran olunca

Süzülür gözümden sel gizli gizli

Ecel beni gurbet elde bulunca

Haberim götürsün yel gizli gizli

Dertli Kerem

Genel olarak Anadolu’yu çevreleyen ve adına Türki Cumhuriyetleri denilen ülkelerin halkları arasında başlangıçtan günümüze kadar sürüp gelen önemli kültürel değerlerin en başında gelenleri destanlardır. Bu destanların içinde en önemlileri Oğuz Kağan Destanı, Dede Korkut Destanı, Manas Destanı ve Köroğlu Destanı gibi destanların yanı sıra, başka destanlardan da söz etmek gerekiyor.

En önemlisi bu destanlarımız, destan ve destan çeşitlemeleri teker teker kayıt altına alınmalıdır. Destanların içinde geçen ezgileri ve bu ezgilerin makam çeşitleri bütünüyle, derlenip toparlanmalıdır. Dahası bu derlemeler en güzel haliyle notaya alınıp arşivlenmelidir. Gelecek kuşaklara kültür armağanı olarak sunulmalıdır.

Destanlar sadece şiirsel bir yapıyla sunulmuyor. Bizim bildiğimiz destanlar düz yazı ve koşma karışımı türleri de vardır. Örnek: Aslı ile Kerem, Küroğlu ya da Köroğlu, Ercişli Emrah, Şikar Destanı, Şah İsmail Destanı, Tahir İle Zühre ve benzeri destanlar.

Gelelim destan türlerine, bunlardan da söz edelim. Söz edelim derken başlıklar vererek geçelim. Yaratılış Destanları, Muhabbet Destanları, Lirik Destanlar, Kahramanlık Destanları »Yiğitleme«, Taşlama Destanları, Cenk Destanları, Ağıt Destanları, Göç Destanları, Kaç Ha Kaç Destanları gibi çeşitlemelerden söz edebiliriz.

Bu yazıda destan türü olarak Muhabbet Destanları içinde yer alan Aslı ile Kerem destanı ve bu destan içinde geçen ezgi türleri ile bu ezgilerin makam ya da havalarından söz edeceğim.

Bu destanı incelerken, destanın oluşumundan bu yana toplumlara, her türlü eğlence olaylarında çalıp söyleyen. Her dönemde yeniden oluşmasına katkıda bulunan ve gelmiş geçmiş tüm saz ozanlarına, özellikle Kul Sofu mahlaslı o büyük ozanı anarak sözümüzü sürdürelim.

Destan içinde yer alan ezgiler yani, Kerem Havaları çoğunlukla Segâh makamında olduğunu yazabiliriz. Ancak, değişik bölgelerde ve değişik anlatımlarda ise değişik değişik türleri de oluşmuştur. Çok değişik havalarda karışmıştır. Zamanla Kerem ezgileri Pes perdelerde gamlı, kederli, hüzünlü bir ruh halini yansıtırken bazı yörelerde daha farklı seslerde oluşmuştur. Ancak öz olarak dağ havaları dediğimiz kök havayla bütünleşiyor. Sanırım bu olayda aynısıdır. Haykırış, bağırma, çağırma gibi olayları gündeme taşıyor. Genel olarak kara Düzen denilen akort üzerinden yaygınlaşmıştır.

Kerem ile Aslı adlı muhabbet destanın esas kahramanı olan ve Aşık Kerem adıyla ezgilerimizde, Anadolu, Azerbaycan, Irak, İran, Gürcistan gibi birçok ülkenin halkları tarafından seslendirilen »Dağ Havalarına« Kerem havaları deniliyor. Kerem havaları öz olarak dağ havaları olunca, Öncelikle bu dağ havalarının ne anlama geldiğini yazalım. Özünde yüksek sesli havalar olarak tanımlanır. Bir diğer adıyla Hüseyni (İrani) deniliyor. Ancak bu tüm Kerem havalarını kapsamıyor. Daha değişik havaların olduğunu görüyoruz, dinliyoruz.

Şimdi bir sözcükten haber vermeliyim. Bu sözcük İrani sözcüğüdür. İran: 1935 yılından itibaren Fars Devletinin resmi adıdır. Ancak genel anlamda irani sözcüğünün tam karşılığı, tepe, yüksek yerin üstü, yalçın kayalıklar arasındaki çimenli vadiler. Ezgilerde İrani havası demek yüksek sesli hava demek, halk arasında hele bir dağı tırman ses iranileşsin denilir.

Aşıklık Geleneğinde Makamların Oluşumu Üzerine

Çıkışı itibariyle bir kesinlikten söz etmek mümkün olmasa da Kuzeydoğu Anadolu aşıklık geleneğinde makamların/havaların oluşumuna ilişkin genel yaklaşım şöyle özetlenebilir:

Aşıkların çalıp söylediği her şeye hava ya da makam denir. Azerbaycan geleneğinde de hava ya da makam kavramları kullanılır. İslamiyet sonrası Arap kültürü ve müziğiyle de yakınlaşma olmasına karşın makam adları ve kalıpları temel olarak İran müziğinden aktarılmıştır. Ayrıca yerine göre de avaz ya da ağız denmektedir. Hava ve makam deyimleri aynı anlamda kullanılır. Ancak Türklerin Ozanlık geleneğinde Azerbaycan, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, İran topraklarında yaşayan Azerbaycan kökenli aşıklar daha çok makam deyimini kullanmaktadırlar.

Söz Havaları

1.   Dağ Havaları

2.   Oba Havaları

3.   Çoban Havaları

4.   Cenk Havaları

Hangi tür hava olursa olsun temelde insan sesidir. Çıkış noktası tek insan sesine dayanır.

Bu başlangıç 4 kök havadan oluşur.

Söz konusu bu 4 kök havanın her biri de kendi içinde 7 havadan oluşur. Buna göre 4 kök havayla birlikte toplam 32 ana hava vardır. Öteki havalar bunların bir türevi ya da karışımlarından oluşur.

Dağ Havaları

Dağ havalarının bir adı da Kerem havalarıdır. Ancak başlangıç itibariyle bu havaların çıkışı bilinen Aşık Kerem’e dayanmaz. Kerem halk masal anlatılarında geçen bir dağ adıdır. Daha sonra bu dağın adının verildiği aşıklar ve bunlara bağlı hikayeler oluşmuştur. Kerem hikayelerinin geniş coğrafi alanlarda tutulması ve yaygınlaşması nedeniyle de havanın adı, Aşık Kerem kaynaklı bir duruma gelmiştir.

Oba Havaları

Bir adı da çukuroba olarak bilinir. Buradaki çukur alçak yer değil, yayvan, dağınık okunan hava anlamındadır. Güney Anadolu’daki Çukurova’yla ilgili değildir.

Çoban Havaları

Çobanlık sanatının kendine özgü geliştirdiği kök havadır. Çıkış noktası hayvan sesi, su sesi, yağmur sesi, çobanın hayvanları çağırma gibi doğaya ilişkin sesler bu havanın aslını oluşturur.

Cenk Havaları

Bireyin ve toplumun kahramanlıklara ilişkin duygularını anlatan havalardır. Küroğlu, daha sonra Köroğlu havaları olarak söylense de başlangıç olarak bunlarla ilgisi yoktur. Kerem havalarının uğradığı değişiklik gibi, daha sonra Köroğlu ya da benzer havalar cenk havaları üzerinden gelişmiş ve bütünleşmiştir.

Şimdi şunu yazalım. Kerem havaları, kök hava olarak yedidir. Halk arasında bilinen bir anlatım olayı vardır.

Derler ki:

Kerem yedidir

Köroğlu yedidir

Dolayısıyla Aslı Kerem destanında yedi sayısı önemlidir. Kerem 7 yıl dolaşmış sevgilisinin peşinden. Yedi ülke, yedi şehir, yedi dağ, yedi yol, yedi ırmak gibi destan içinde ne geçiyorsa hepsi yedi ile ifade ediliyor. Kerem havaları da yedi sayısıyla ifade ediliyor.

Yedi Kök havayı sırayla yazarsam.

1.         Kerem Divani

2.         Kerem Urfani

3.         Kerem Hüseyni

4.         Kerem Dügâh

5.         Kerem Segâh

6.         Kerem Çargâh

7.         Kerem Neva

  

Benim bildiklerim bunlardır

Ancak şu anda halk arasında sayı olarak 120 sayısını geçen Kerem havalarından söz ediyoruz. Peki bu nasıl oluyor. Bu şöyle oluyor yedi kök havanın türevleri ve zamanla aşıkların eklemeleri sonucu sayı artmıştır. Ben 120 sayısını veriyorum ancak bu sayı daha da artabilir. Benim arşivimde kayıtlı olan Kerem Havaları 75 tanedir. Bu sayı artabilir ancak azalmaz

Şimdi bu havaları biraz geçelim, Aslı İle Kerem destanının doğuşuna ve halk arasında ki gelişimine, yayılışına az değinelim. Kerem adı bir dağ adıdır demiştik. Aynı zamanda şehir adıdır demiştik, bunu bir görelim. »diyelim ki küçük aralıklarla 644. Yıldan 1121 yıla kadar Tiflis, Ucarma, Safar, Kerem şehirleri Müslüman şehirler olduğunu söylemeliyim. Dolayısıyla destanda da Kerem Müslümandır. Bu yanıyla önemlidir.

Gürcistan’ın kurucu kralı Davut kızı olan Tamar savaşçı feodal beylerinin desteği ile tahta oturmuştu. Bu savaşçı feodal beyleri dindar Hıristiyanlardan farklı bir yaşam tarzını benimsemişlerdi. İşte bu yaşam tarzı gelenek olarak ,Aran ve Kenan yani »Aslı Ve Kerem« sevgi tarzını benimsiyorlardı bu yaşam tarzını Çariçe Tamar benimseyip, önemsiyordu.

Çariçe Tamar’ın babası Kurucu Davut (1084-1125) kendi öz kızının Şirvan-Şahla evlenmesine izin vermişti. Bu evlilik bize Aslı Kerem destanını anımsatıyor demeliyim. Gürcistan ile Şirvan’ın yakınlaşması dolayısıyla Azerbaycan’ın zayıflamasına gerekçe olmuştu. Bundan sonra şöyle demek gerekiyor. Yani çok detaylara inmeden, öyle tarihi verilerle beynimizi yormadan. Aslı Kerem destanı ilk olarak Albania’dan Gürcistan’a, yani Gürcü diline, daha sonra yeniden öz benliğine, Azerbaycan Türkçesine dönüşünü yazabiliriz. Orijinal adının ise Aslı ve Kerem değil, »Aster ve Karam« olduğunu kaynaklarda okuyoruz.

Okuduğumuz bu muhabbet destanı yani, Aslı ile Kerem destanı zamanla yüzlerce çeşitlemesi ve yine yüzlerce değişik ozana ait olduğu yazılıyor. O günden bugüne kaç ozan Kerem adını kendisine mahlas almıştır bilen yok. Ayrıca şu an ülkemizde kaç kişinin adının Kerem, kaç kızın adının Aslı olduğunu bilen yok. Aslı derken bizdeki tam adı Han Aslı ya da Aslı Han olarak seslenilir. Dolayısıyla ırmağın çıkış noktasına kadar giden araştırmacılar vardır.

Destan içinde Aslı adıyla yer alan ve Hıristiyan inancına bağlı olan bu kız aslen ve asaleten Ermeni değildir, Gürcü’dür. Ermeni adı bizim yörede direk Ermenilere denildiği gibi, Hıristiyan kişilere de Ermeni deniliyor. Şöyle ki, Kerem’in, »Gel kız Müslüman ol kalma Ermeni« demesi şudur. Bu Ermeni sözü bizim bildiğimiz Ermeniler değil Hıristiyan inancına özgü olan insanlardır. Yani Ermeni eşittir Hıristiyan demeliyim. Aşık Kerem Neden bu dizede, »Gel kız Müslüman Ol kalma Hıristiyan« dememiş. Çünkü halk arasında böylesi bir deyim var. Sonra, yerli halk arasında Ermeni sözü, Nemrut gibi Firavun gibi bir anlam da içeriyor. Bu konuyu içeren deyimleri yazmalıyım. Seni Nemrut seni, seni Firavun seni, seni Ermeni seni deniliyor. Bu sözler sadece halk arasında söylenilen bir tanımlamadır. Bu amaçla yazılmıştır. Bu kız yani, Aslı iki dinli değil iki dillidir. Yani Kral Davut’un kızı olan Kraliçe Tamar iki dil biliyor. Biri Gürcüce ikincisi Azerbaycan Türkçesi.

Şimdi bu verilen bilgilerin arkasından yeniden Kerem havalarına geçelim.

Sözün üst bölümünde de değinmiştim. Kerem havaları hakkında onlarca desem az yüzlerce makale okumak mümkün. Bunca araştırmacı, bunca yazar bunca müzisyen elbette birçok araştırma yapmıştır. Her kes kendisine göre belli bir sonuca ulaşmıştır. Bugünden sonra da elbette araştırmalar olacak ve yeni yeni sözler söylenecektir. Benim bu küçük yazıdaki sözlerim belki hiçbir araştırmacı tarafından okunup değerlendirilmeyecektir. Bu benim için pek bir önem taşımıyor. Okumayan bir toplumun insanıyım biliyorum. Bildiğim bir şey daha var. Her araştırmacı kendi düşüncesini önemser. O halde bende kendi düşüncemi önemsemeliyim ve böylece yazıyı hazırlamalıyım.

Kerem havaları hakkında söz ederken şu makam ya da şu hava şöyle başlayıp şöyle çıkıyor böyle gidiyor demeyeceğim. Ben sadece var olan Kerem havalarının isimlerini ve bu isimlerin gerekçelerini yazacağım. İşin ezgisel yanı notistlerin işi olsun diyelim.

Yani Yanık Kerem makamı bana göre yanık Keremdir. Başka bir makam değildir. Ya da bir başka makama ya da havaya benzemiyor. Ya da ceylanı Kerem başlı başına bir makamdır. Bu makamla onlarca eser seslendirile bilinir. Bizim yöremizde herhangi bir aşık herhangi bir şiirini bildiğimiz makamlar üstünden söyleyebiliyor. Bu böyledir.

Ben bunu neden söylüyorum. Halk ezgilerinde makam denilince hemen bir olay gündeme geliyor. Deniliyor ki, sanat müziği makamlarında falan ile başlayıp falan ile bitiyor buna onlarca örnek verebilirim. Ama gerek yok. Ben bu makamların her birinin kendi başına bir makam olduğunu söylemeliyim. Döğme Kerem döğme Keremdir. Bir başka makama benzemiyor.

Bizim yörede ben aşığım diyen ve kendisini aşık olarak tanıtan bir kişi en az 32 makam bilip söylemelidir. Bu bir ölçüdür. Makam bilmeyene besteci derler. Makam üstünden çalıp söylemek bir aşıklık geleneğidir.

Kerem havaları yedi tanedir demiştim. Kök hava olarak böyle. Bu havaların türevleri vardır. Bir başka olay var, onu da yazmalıyım. Diyelim ki Şikeste havası ya da makamı. Bu havaya başlı başına kök hava denilir. Bunun üstünden aşık çalıp söyleyebilir. Bu işin bir yanı, ikinci yanı bu kök havaya yani bu şikeste havasının bir başka türevini bestelerse bu havanın adı direk o aşığın adıyla anılır. Yani şikestenin bir başka çeşitlemesini bestelemişler ve adına Kerem Şikestesi denilmiştir. Bir başka örnek, şikeste havası Köroğlu ezgileri içinde bu ozana ve bu destana özgü yorumlanırsa bu çeşitlemeye de Köroğlu şikestesi deniliyor. Bunlar kök havaların türevleri sayılıyorlar.

Bu konuda güzelleme havası en güzel örnektir. Kök hava olarak bir tek güzelleme havası vardır. Bu güzelleme havasının zamanla türevleri oluşmuştur. Şimdi bu oluşmuş güzelleme türevlerini okuyalım.

Ağbaba Güzellemesi, Ahıska Güzellemesi, Aran Güzellemesi, Ardahan Güzellemesi, Ayvaz Güzellemesi, Azaflı Güzellemesi, Azeri Güzellemesi, Borçalı Güzellemesi, Çıldır Güzellemesi, Düz Güzelleme, Gökçe Güzellemesi, Hasta Hasan Güzellemesi, Hoşdamak Güzellemesi, Iğdır Güzellemesi, İrevan Güzellemesi, Kerem Güzellemesi, Kocanene Güzellemesi (Şenlik) Köroğlu Güzellemesi, Şenlik Güzellemesi, Şöregel Güzellemesi, Türkmen Güzellemesi, Vagıf Güzellemesi, Yerli Güzellemesi, Yörük Güzellemesi.

Bu verilen isimler sadece bazılarıdır. Daha birçok güzelleme türevleri vardır benim yazmadığım.

Kerem havalarına genel anlamda şöyle bir göz atarsak, Anadolu’nun her yöresinde var olan ve seslendirilen ezgilerin çeşitliliğini biliriz. Buraya şehir, köy, kasaba, belde adı yazmayalım. Genel olarak her yer demeliyim, Anadolu başta olmak üzere Azerbaycan, Balkanlar, Kafkaslar, Türkmenistan, Irak (Kerkük) İran, Yugoslavya (Makedonya) Bulgaristan gibi her yerde var olan havalardır.

Halk arasında »hele bir türkü söyle« diye istekte bulunulmaz, »hele bir Kerem söyle, hele bir Köroğlu söyle« diye istekte bulunulur. Dahası makam adıyla istekte bulunulur. »hele bir yanık Kerem, hele bir Kerem güzellemesi söyle« derler. Bu istekte ezgi önemlidir. Ezginin üstüne döşenen söz kimden olursa olsun pek önemli değildir.

Manilerde Kerem

Kerem bir dağ adıdır demiştim. Yani Yüksek sesli havaların adı olarak biliriz. Dolayısıyla hoyrat sesli Kerem havaları bir başka önem arz eder. Bu havaların söz döşemesi ise cinaslı manilerdir. Bu maniler içinde de mahlas olarak Kerem adı sürekli geçiyor. Özlemin sesidir hoyrat, Kerem’in sevdasıdır hoyrat sesi.

Sözün bu yerinde bir iki mani yazalım

Ulgar bir maral olsa

Maralı karal olsa

Ulgar seni yakarım

Yara bir zaral olsa

Aşık der derde Kerem

Neylesin derde Kerem

Koşmuşam gam kotanı

Özüme derd ekerem

Eridim dirhem oldum

Bir Aşık Kerem oldum

Yar gurbete gideli

Derdinden verem oldum

Halk oyunlarında Kerem seslenişi

Anadolu halk oyunlarında Kerem adıyla birçok oyun oynadıkları biliniyor. Bunları sayarsak sırasıyla birkaç isim yazalım. Kerem Yallısı, Kerem halayı, Kerem Barı isimlerini yazabiliriz. Bazı yörelerde ise kına gecelerinde gelinin ya da damadın eline kına yakılırken Kerem ezgileri okunuyor. »Türkmen kızı katarlayıp deveyi / çekmiş gider yaylasına Bingöl’ün« sözleriyle başlayan ezginin okunması gibi. Kerem Havaları sadece sazla okunmadığı biliniyor. Toylarda davul zurna, klarnet, keman, sipsi, kaval gibi her türlü aletle çalınıp söyleniliyor.

01 Göç Göç Oldu

Kerem Şikeste

Göç göç oldu göçler yola dizildi

Göçmüş gider yaylasına Bingöl’ün

Sürmelenmiş ela gözler süzüldü

Seçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Sunayı da deli gönül sunayı

Ben uğruna terk eyledim sılayı

Türkmen kızı katarlayıp deveyi

Çekmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Koyunlar kuzular sesle seçilmez

Suyu kardan soğuk olur içilmez

Türkmen kızı bu yayladan geçilmez

Geçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Seyreyledim Türkmen kızın boyunu

Yığılın ahbaplar tutak toyunu

Dertli Kerem soğuk yayla suyunu

İçmiş gider yaylasına Bingöl’ün

Benim bildiğim Aslı Kerem Destanında 120 hava vardır bu havalar değişik adlarla olmuş olsa da bir nevi Kerem türevleridir. Zaten Kerem destanı bildiğimiz destanlar içinde en uzun olanlardan biridir. İçinde değişik mahlaslarla değişik ezgiler okunuyor. Bitiş yani mühür ezgisi ise Kul Sofu adlı ozanın adıyladır. O koşmanın da iki ya da üç çeşitlemesi vardır ben birini buraya alıyorum. Bütün destanlardan farklı olarak Kerem destanı Gurbeti havasıyla biter. Bu okunan koşma ise dediğim gibi Kul Sofu isimli ozana aittir. Aslında destanı anlatan ozan destanın sonunda kendi mahlasını taşıyan bir ezgi okur bu ezgi destanı anlatan ozanın tanımlamasıdır.

02 Yandı Kerem

Gurbeti Kerem

Yandı Kerem Aslıhan'ın elinden

Seveceksen vefalı yâr sev gönül

Her yâr ateş almaz yârin külünden

Seveceksen vefalı yâr sev gönül

Yar elinde koklanmadık gül olma

Kul kadrini bilmeyene kul olma

Yana yana Kerem kimi kül olma

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Coşkun seller gibi akıp bulanma

Akıp gidip karlı dağlar dolanma

Post giyinip kapı kapı dilenme

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Kul Sofu’yum Hanoğluna katıldım

Esir oldum bazar bazar satıldım

Erzurum'da bir tipiye tutuldum

Seveceksen vefalı yar sev gönül

Yukarıya aldığım bu koşma, Aslı ile Kerem Destanının son koşmasıdır. Destanın bitişini anlatır. Destanı anlatan Kul Sofu mahlaslı ozana aittir. Aslı Kerem destanını ilk anlatanlardan biridir. Benim bildiğim destan içinde bu ozana ait beş koşma geçiyor. Ben birini buraya aldım sadece bilgi amaçlı olsun istedim.

Kerem Halep’te yanınca Sofu Halep Paşasının isteğiyle Halep’te kalır ve Halep paşasının kızıyla evlenerek murada erir. Sofu destanın sonunu bağlarken bu türküyü » Gurbeti Kerem « makamıyla okur. Bu makam gurbeti makamının Kerem çeşitlemesidir demeliyim. Çünkü kendisi de Kerem’de Aslı da tümüyle gurbette oldukları içindir. İsfahan Şah’ının oğlu olan bu destan kahramanı Kerem için Halep şehri gurbettir. İsfahan şehri hakkında tarihi bilgi vermeliyim dedim, ancak bu yazının tartısına ağır gelir diye düşündüm. İsteyen İsfahan Beyliği hakkında bilgileri internet sayfalarında okuyabilirler

Benim arşivimde bulunan 75 Kerem havası. Ancak bu listede olanlar içinde hatalı yazımlarda olabilir. Bu liste benim kendi çabamla oluşmuştur. Mutlak değildir. Bunu net olarak söylüyorum.

Ahmedi Kerem, Antep Keremi, Aslı Keremi, Bozuk Kerem, Ceylani Kerem, Cığalı Kerem, Curcuna Kerem, Çoban Kerem, Dertli Kerem, Dik Kerem, Divan Ayağı, Döğme Keremi, Düz Kerem, Goşa Kerem, Guba Kerem, Gurbeti Kerem, Hicranî Kerem, Kaçak Kerem, Kalpaklı Kerem, Kandilli Kerem, Kara Kerem, Kerem Açış, Kerem Atüstü, Kerem Ayağı, Kerem Barı, Kerem Baş Sarıtel, Kerem Bozuğu (Bozlağı), Kerem Çargâh, Kerem Destanı, Kerem Dilgami, Kerem Divanisi, Kerem Dübeyit, Kerem Dügâh, Kerem Güllü Kafiye, Kerem Güzellemesi, Kerem Halayı, Kerem Havası/ Beşli Türkü, Kerem Hoyrat, Kerem Hüseyni, Kerem Kafiya, Kerem Kol Havası, Kerem Koşması, Kerem Köçtü, Kerem Mansırı, Kerem Mayası, Kerem Nahcivani, Kerem Neva, Kerem Neynim Havası, Kerem Orta Sarı Tel, Kerem Sarı Gelin, Kerem Sarı Tel, Kerem Segâh, Kerem Şeşengi, Kerem Şikestesi, Kerem Taciri, Kerem Türkmeni, Kerem Türkü, Kerem Urfani, Kerem Yallısı, Kerem Yıldız, Kerem Yol Üstü Havası, Kerem Yüngül Dübeyt, Kerem Zarinci, Kesik Kerem, Lavuki Kerem, Muş Keremi, Nuri Keremi, Sallama Kerem, Silifke Kerem, Tatvan Kerem, Tatyan Kerem, Velvele Kerem, Yahyalı Kerem, Yanık Kerem, Yedekli Kerem, Kerem Yol Havası, Yorgun Kerem, Yüğrük Kerem, Zarinci Kerem, Zincirli Kerem.

Sözün bitişi Anadolu halk ezgilerinde makam ya da hava yoktur diyenler bu yazıyı ve bunun gibi makam adlarını anlatan yazıları okuyunca yorum yapmadan ayrılsınlar. Çünkü bu yazı onları ilgilendirmiyor. Bu tür yazılar sadece benim gibi düşünenleri ilgilendiriyor.

Aslı İle Kerem destanı içinde geçen tüm ezgi sözlerini burada verme olanağım yoktur. Koşmalar, Kerem, Aslı, Kara Melik, Kerem’in Anası adına Kamer Banu, Kerem’in Nenesi, Çoban, daha başka başka kişiler adına bulunmaktadır. Genelde son yıllarda yazılan kitaplarda sadece Kerem mahlaslı şiirler yer alıyor. Yani benim bildiğim destan içinde geçen her şahıs bir ozandır ve alır eline sazı döşenir gider. Zamanla bu değişik mahlaslı şiirlerin Kerem adına değiştirildiğini görüyoruz. Aynı sorun Köroğlu destanında da görülmektedir. Aslı Kerem destanında geçen ve Aslı mahlaslı bir şiiri buraya alalım.

03 Köç Köç Oldu

Kerem Şikestesi

Köç-köç oldu köçdü eller obalar

Yol saldılar bu dağ o dağ üstünden

Dedim Kerem getmeginen kal burda

Götürmeyek dodağ-dodağ üstünden

Ağır leşker üstümüze car oldu

Dağıldı dövletim tar-u mar oldu

Ahdı gözüm yaşı gilenar oldu

Nece düşer şebnem yarpağ üstünden

Aslı Han der meni getirdin cana

Od tutub alışdım çekdim zebana

Alagöz Kerem’i versinler bana

Eylesinler nasağ nasağ üstünden

Bu yazının içinde ve sonunda toplam on iki tane şiir vardır. Bu şiirler, Aslı Han, Aşık Kerem ile Kul Sofu mahlaslı şiirlerdir. Bu şiirleri Anadolu’da söylenilen bazı türkü sözlerinin çeşitlemeleri olarak görmek mümkündür. Çünkü bu şiirler öyledirler. Bilgi amaçlı olarak eklenmiştir.

04 Han Aslı dan Name Geldi[i]

Kerem Divanisi

Han Aslı dan name geldi üzüldü canım bugün

Yaralarım göz göz oldu gelsin lokmanım bugün

Rakiplerim dört bir yanda gözleyip durur beni

Ellerinde tiği şemşir dökerler kanım bugün

Gör yüreğim şan şan oldu ya çürür ya deline

Sevdalın vefalı olsun düşme namert eline

Koy beni Aslı öldürsün verme cellat eline

Bu derdime derman eyle şahı Sultanım bugün

Bu dünya fani dünyadır Süleyman’a kalmadı

Sefil Kerem dertlerine lokman çare bulmadı

Kara Melik kervanında benim çilem dolmadı

Şah oğluyum aşk yoluna fedadır canım bugün

05 Bağışla Sevdiğim[ii]

Kerem Curcuna[iii]

Bağışla sevdiğim Hakk'ı seversen

Gel ağlatma beni eller içinde

Hep bizi söyleşir bu devr-i alem

Sözüm destan oldu diller içinde

Ah çektim sinemde yaralar açtı

Yitirdim Aslı'mı fikrim de kaçtı

Bugün yarın derken yedi yıl geçti

Urum diyarında kullar içinde

Dertli Kerem senin işin zar m'ola

Aşk ateşi yüreğinde nar m'ola

Senin gibi bu dünyada var m'ola

Melil mahsun kalmış çullar içinde[iv]

06 Huma Kuşu[v]

Kerem Maya

Kervan geçer Erzurum’un elinden

Beyler bu yol Han Aslı’mın yoludur

Huma kuşum uçurtmuşam gülünden

Deyin bu gül Han Aslı’mın gülüdür

Huma kuşu yüksek yerden seslenir

Yar koynunda bir çift sona beslenir

Sen ağlama kaş-kirpiğin ıslanır

Ben ağlayım benim gözler doludur

Sen bağban ol ben bahçende gül olam

Sen yolcu ol ben önüne yol olam

Sen sultan ol ben kapına kul olam

Koy desinler Kerem Aslı kuludur

07 Bu Ceylan[vi]

Kesik Kerem

Keşiş bağlarında dolanıyorum

Yitirdim Aslı'yı bulamıyorum

Ceylandan bir haber alamıyorum

        Eylen Sofu eylen hele bir eylen

        Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

Keşiş bağlarında eğlendim kaldım

Uyudum uyandım hayale daldım

Ceylandan yenice bir haber aldım

        Eylen Sofu eylen hele bir eylen

        Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

Mirza'yım adıma Kerem diyorlar

Hastayım derdime verem diyorlar

Dünyada kavuşmam haram diyorlar

        Eylen Sofu eylen hele bir eylen

        Aslı Han'ın ceylanıdır bu ceylan

08 Köç Köç Olub[vii]

Zarinci Kerem

Köç köç olub bele getme sevdiğim

Demesinler bu yaşama yalan yar

Elüzüp de senden kesmem ümüdüm

Sen eyledin bu göynümü talan yar

Bayram olur kına yakar destine

Gül gönderir hemdemine dostuna

Naşı tabib gelme yaram üstüne

Özü gelsin meni derde salan yar

Yüz il geçse öz yarımdan dönmerem

Ilgar verdim ılgarımdan danmıram

Leblerinden emmeyince kanmıram

Aşk elinden saralıban solan yar

Gel sana söyleyim pünhan Kerem’i

Bağında devşirip güller dereni

Gel unutma sana gönül vereni

Nurdan bade içip aşka dalan yar

09 Erzurum Dağları[viii]

Lavuki Kerem[ix]

Erzurum dağları kar ile boran

Sarmış ciğerimi derd ile verem

Mevla’m nasip eyle sılamı görem

        Gelme ecel gelme üç gün ara ver

        Al benim selamı götür yare ver[x]

Dört yanımı gurbet sarmış tel inen

Hasta hasta bayram yaptım elinen

Bir haber gönderdim yara yel inen

        Gelme ecel gelme üç gün ara ver

        Al benim selamı götür yare ver

Erzurum dağları yeşil aldadır

Kulağım sestedir gözüm yoldadır

Aslı hain yardır adam aldadır

        Gelme ecel gelme üç gün ara ver

        Al benim selamı götür yare ver

Söyleme yadlara derdin bilmesin

Kahpe felek bu nedene gülmesin

Kerem Dede gurbet elde ölmesin

        Gelme ecel gelme üç gün ara ver

        Al benim selamı götür yare ver

10 Ulgar Dağı[xi]

Zarinci Kerem

Ulgar Dağı tipi boran olunca

Süzülür gözümden sel gizli gizli

Ecel beni gurbet elde bulunca

Haberim götürsün yel gizli gizli

Tipi boran olur göz gözü görmez

Yollar sapa durur hiç aman vermez

Aslı hain yardır sözünde durmaz

Çözülür zülfünden tel gizli gizli

Eğil Ulgar Dağı eğil geçeyim

Yürek yangınlıdır bir su içeyim

Şah Baba yurduna erken göçeyim

Kar altında kalmış bel gizli gizli

Seven gönül Han Aslı’ya darılmaz

Bin yıl koşsa ardı sıra yorulmaz

Bu Dertli Kerem’e sual sorulmaz

Şah oğluna güler el gizli gizli

Bayatisi:

Ulgar bir maral olsa

Maralı karal olsa

Ulgar seni yakarım

Yara bir zaral olsa

11 Bu Ceyran[xii]

Kerem Şikeste

Şogin deresinde su kırağında

İniler sızılar ağlar bu ceyran

Avcı okla vurup sermiş toprağa

İniler sızılar ağlar bu ceyran

Şoğin deresinde geçer sürüsü

Sürüden ayrılmış yatar birisi

Al kana bоyanmış nazik derisi

İniler sızılar ağlar bu ceyran

Çifte kuzusu var dağlar maralı

İkisi de birbirinden aralı

Avcı vurmuş anaları yaralı

İniler sızılar ağlar bu ceyran

Zalim avcı düşmüş gelir izine

Mor sinekler konmuş ela gözüne

Dertli Kerem bakamadı yüzüne

İniler sızılar ağlar bu ceyran

12 Selam Söyle

Kerem Halayı

Havalanmış telli turnam

Turnam yare selam söyle

Hardan gelirsiniz sormam

Turnam yare selam söyle

Turnam gider Ardahan’a

Koyma beni yana yana

Hem anama hem babama

Turnam yare selam söyle

Turnam gidersen Aktaş’a

Karlı dağlar aşa aşa

Hem kavime hem kardaşa

Turnam yare selam söyle

Turnam gider isen Kars’a

Yar gelip yaramı sarsa

Eğer merhametin varsa

Turnam yare selam söyle

Turnam geçer yar elinden

Karlı dağların belinden

Kerem Dede’nin dilinden

Turnam yare selam söyle

13 İki Bülbül

Kerem Güzellemesi

İki bülbül hiçbir dala konar mı?

Bülbülün konduğu dallar solar mı?

Eşinden ayrılan böyle yanar mı?

        Aman felek beni yâre kavuştur.

        Küsülüyem, Han Aslı’mdan, barışdır.

Kahpe felek geldi tuttu bileğim

Çok yalvardım Hakk’a geçmez dileğim

Hani benim yeşil donlu meleğim

        Aman felek beni yâre kavuştur.

        Küsülüyem, Han Aslı’mdan, barışdır.

İki bülbül geldi kondu dikene

Öte öte ömürceği tükene

Hani benim aradığım bir dane

        Aman felek beni yâre kavuştur.

        Küsülüyem, Han Aslı’mdan, barışdır.

Kerem eydür, ömrüm hep lâl eyledim

Aslı’mın sinesin zülal eyledim

Çekdiğim dertleri helal eyledim

        Aman felek beni yâre kavuştur.

        Küsülüyem, Han Aslı’mdan, barışdır.

Orhan Bahçıvan

---

[i] Kerem Divanisi olarak buraya aldığım bu divan şiiri Kerem kitaplarında pek görülmediği için, ilk görenler yadırgayabilirler. Bu divan benim arşivimde vardı oradan aktardım. Ancak nerden aldığım notunu düşmediğim onlarca şiirden birsidir.

[ii] Bu koşmanın ilki iki dörtlüğü, Neşet Ertaş adına ve Kırşehir türküsü olarak TRT kayıtlarına girmiştir. Makamı Kerem Velvele, ya da Curcuna Kerem olarak çalınıp söylenilir. Ancak Azerbaycan aşıkları arasında Sallama Kerem olarak değişik bir makamla söyleniliyor.

[iii] Bazı kaynaklarda bu türkünün hakkında şöyle bir bilgi var. Makam: Tahir/ Usul: Curcuna hal böyle olunca ozan ezgileri arasında tek düzey Kerem Curcuna olarak yazılıp geçildiğini söylemeliyim.

[iv] Kerem’e ait olan bu türkünün mahlas bölümü, yani son dörtlüğü yoktur. Hiçbir zaman da yazılmadı, okunmadı. Çünkü Kerem Kayseri'de zindana atılırken Lalası Sofu'ya bu türküyü söylüyordu. İkinci dörtlükten sonra dili tutulur, son dörtlüğünü okuyamaz oluyor. Ancak sonradan destanı anlatan aşıklar tarafından son dörtlük eklenmiştir. Bir ya da iki başka çeşitlemeleri de vardır bu koşmanın.

Nedeni ise, Kerem Kayseri’ye gelir, Keşiş Bağlarında Aslı’yı bulur ve bir gece Aslı’yı kaçırmaya giderken yakalanır. Lalası Sofu ile birlikte zindana atılır. Kerem kendisi için değil, Lalası Sofu için çok üzülür. Lalasına üzüldüğünü ve kendisini affetmesini söylerken, birden dili tutulur. Kimilerine göre korkundan, kimilerine göre de üzüntüden. Türkünün de son dörtlüğünü okuyamaz ve türkü hikayeye bu haliyle girer.

[v] Bu koşma Erzurum yöresi Hulusi Seven kaynaklı bir çeşitlemesi ve Erzincan yöresi, Erzincanlı Şerif kaynaklı bir başka çeşitlemesi bulunmaktadır. Ancak her iki kaynakta bu sözleri anonim olarak vermektedir. Oysa bu türkü, Aşık Kerem türküsü olarak biliniyor.

[vi] Kerem Kayseri'ye gelir Lalası Sofu ile Çünkü Aslı Han'ın babası Keşiş Kayseri de yaşıyor ve burada kendi adına bağlar kurup üzüm yetiştiriyormuş. Bu bağların adı da Keşiş bağları imiş... Kerem ile Aslı arasında söz götürüp getiren Ceylan Aslı Han'ın ceylanıdır. Kerem Keşiş Bağlarına girer ve ceylanı bekler, Ceylan haber getirecektir. Bir türlü gelmeyen ceylanı bekleyen Kerem bu arada Sofu ile tartışmaya başlar. Bu tartışma arasında, Kerem Lala'sı Sofu'yu ikna etmek için, bu türküyü söyler. Sonra Ceylan gelir ve Kerem’e »Aslı bu gece yarısı seninle kaçacak onu bu bağlarda bekle« der. O gece Kerem Aslı'yı kaçırmak için Keşiş bağlarında bekler. Aslı bir türlü gelmez. Sabahyıldızı denilen kervan kıran doğar. Sofu Kerem'e Sabahyıldızının doğduğunu söyler. Kerem ise Lalası Sofu'ya seslenerek:

Lala şu sazımı ver bir türkü söyleyim bu yıldız doğmasın, geri gitsin Aslı gelene kadar da gelmesin. Yıldız türküsünü de bu Keşiş bağlarında söyler. "Döne Kervan kıran Döne" türküsü Kerem türküsüdür. Bu türküde yıldızın adı renklerle anılır. Yani Kerem hem ağlar hem de türküyü söyleyerek yıldıza bakar. Yaş dolu gözlerle yıldıza baktığı için her bakışında yıldızı bir başka renk görür. Sarı yıldız, mavi yıldız tamlaması da oradan kaynaklıdır.

[vii] Kaynak: Kerem Hikâyesinde geçen ve Tercan da hasta yatarken tabibe söylediği bir türküdür. Hikaye Şöyle: Kerem ile Sofu, Erzurum’un doğusunda şimdiki adıyla Kerem kayası olarak bilinen yerde tipiye tutulurlar yardımlarına Hızır yetişir ve bu iki yolcuyu Tercan da bir Han’a götürür. Burası Han olmasına rağmen, hastaların tedavi olduğu bir yer diye geçer yani bir nevi hastane. Kerem’i muayene etmek için yanına gelen doktora bu türküyü söyler. Tercan da söylenen ilk türküdür.

[viii] Kerem ile Lalası Sofu Erzurum dağında tipiye tutulurlar. Tam boğulacakları sırada bunların yardımına Hızır yetişir bu iki yolcuyu atın terkisine alıp Erzurum / Tercan'a indirir. Kerem, halk arasında ince hastalık adıyla bilenen verem hastalığına yakalanmıştır. Bu handa, yani, Tercan'da altı ay hasta yatar. Bahar gelince Turnaların sesine ses vererek yüzlerce gurbet ve turna türküsü söyler. Bu türküde onlardan biridir. Gurbette ölmeden vatana dönmeyi arzulamaktadır. Hikâye gereği Kerem vatanına dönemez ve Yasamal dağının zemzem yaylasına kadar gider ve orda ölür mezarı da oradadır derler. Bir söylenceye göre bu mezar Karacaoğlan'ın mezarıdır. Azerbaycan anlatılarına göre bu mezar Lala Sofu'nun mezarıdır. »Lalası Erzurum dağında kalan / Kerem aktarıram gar köyneğinden«

[ix] Genelde Kerkük ezgilerinde var olan bir havadır. Doğu Anadolu genelinde de bilinir ve söylenilir.

[x] Beşli. Halk şiirinde her kıtası beş mısradan meydana gelen bir nazım şeklidir. Divan şiirinde muhammes adı verilir. Konu ile ilgili beyit, bağlama (nakarat) olarak, her üç mısralık kıtadan sonra tekrarlanır.

[xi] Ulgar Dağı: Bu dağ 2950 metre yükseklikte olup, yılın ilk karı buraya yağar. Damal, Posof ilçe sınırında bulunan Ulgar Dağı, görünüm olarak bir gelin duvağını andırmaktadır. Volkanik bir dağ olduğu püskürük kayalardan anlaşılmaktadır. Bu dağın kutsal bir dağ olduğu söylenmektedir. Hatta insanlar birbirlerine kargış ederken “Çağırım ki sana Ulgar’dan bir zeval ola” derler. Herhangi bir çıkmazı ve isteği olanlarda Ulgar’dan medet umar yalvarırlar. “Döndüm Ulgar’a çağırdım Allah’a” diyerek dilek dilerler.

[xii] Kerem ile Sofu buradan çıhıb hemin yere teref revan oldular. Gelib Hesenkala körpüsüne yetişdiler. Kerem etrafa nezer salıb gördü körpüden bir az yuharıda bir yaralı ceyran yere yıhılıp yatmış. İki yavrusu da yanında duruyor. Biraz yaklaşıp bakınca ne görsüne Avcı okla ceyranı vurmuş Orda bu şikesteyi okur.

Sil Baştan Yazılmalı Edebiyatımız!

Sil Baştan Yazılmalı Edebiyatımız!

Kanla yoğrulmuş bir edebiyatın

Yetiştirdiği gençlik barışı bilmez.

Artık yazmalıyım. Artık ister istemez bu konuyu gündeme taşımalıyım. Beni kaç kişi okuyor, kaç kişi tanıyor hiç önemi yok. Önemli olan tek şey ben, benim beynimi kemiren bu düşünceyi yazmalıyım.

Ülkenin genelinde terör olayı var. Bu terörün bir boyutunun adı »Kadın cinayetleri« seni istemiyorum deyip gidenlerin öldürülmesi olayı. Yani, »Ya benimsin ya da toprağın« ya da »Git ara bul getir / saçlarını yol getir« olayı. Mazoşizm olayı...

Bizim üstümüzde esen mazoşist düşüncenin getirisi olan arabesk olayıdır. Araba camlarına yazılan sözler ne kadar hoşumuza giderdi. »Hızlı yaşa genç öl cesedin yakışıklı olsun« Bu sözler özünde arabesk olayıdır diyorum ve bu olayın getirisi »İçerden yar içerden / Al hançeri kes bağrımı içerden« ne güzel sözler demeden kendimi alamıyorum.

Arabesk konusunu işleyen bir yazı yazmıştım yıllar önce. Hatasıyla sevabıyla internet sitelerinde dolanıyor.

Şimdi gelin bu arabesk ve buna bağlı mazoşizm hastalığını az irdeleyelim. Yani şöyle: Bir Isparta türküsüne göz atalım.

Evlerinin Önü Mersin,

Ah Sular İçmem Gadınım Tersin Tersin,

Mevla'm Seni Bana Versin.

         Al Hançeri Kadınım Vur Ben Öleyim,

         Ah Kapınızda Bi Danem, Kul Ben Olayım.

Evlerinin Önü Susam,

Ah Su Bulsam Da Gadınım Çevremi Yusam.

Açsam Yüzünü Baksam Dursam...

         Al Hançeri Kadınım Vur Ben Öleyim,

         Ah Kapınızda Bi Danem, Kul Ben Olayım.

Eh arada bir bu işi, kan akıtma, öldürme olayını da gönlü hoş davranıp, lütfedip, karşı tarafa yani, kadınlara da şans tanıyoruz. Buyurun sizde öldürün, yeter ki ölüm olsun ruhumuz şenlensin. Ne duruyorsun, »Kes Başım Kanım Aksın Kadir Bilene Doğru« oh be... Kes kes kesmece bunlar.

Edebiyatımız, bir yanıyla kan kokuyor, bir yanıyla küfür, bir yanıyla alabildiğine pedofil, bir yanıyla feodal, bir yanı ilkel eşkıya romanlarıyla dolu... Bir yanıyla kaçakçı, vurguncu, soyguncu, tefecilerin kahraman olarak fink attığı kız kaçıran zorbaların mekânıdır.

Bu olayı eleştiren bir şiirimde şöyle seslenmişim:

»Atom çağı yaşanırken

Yazmışlar süslü püslü kitaplara

Gözü kanlı eşkıyaları

Vurguncuyu soyguncuyu

Kaçakçıyı haini

Hiçbir yerde bulamadım

Yazmamışlar babamın yaşamını

Babamın umudunu

Babamın sevincini

Babamın özlemini

İşçi diye es geçmişler

Ne desem ki«

Ne desem ki sözünü, birkaç kez peş peşe burada söylemeliyim. Edebiyatımız mazoşizmin batağında. Doruk noktada eşkıya romanları ile dolu.

Yazılmamış emeğin romanı...

Bin yılların getirisi olan halk edebiyatı ne hikmetse kanla yoğrulmuş. Şarkılar, türküler, şiirler ne varsa kan küpüne batırılmış. Her dizede kan akıyor. İsterseniz okuduğunuz her şiiri, dinlediğiniz her ezgiyi bir de bu yanıyla değerlendirin.

Ülke edebiyatı bu yanıyla çağdaş bir görünüm içinde olduğunu sanmıyorum. Halen feodalizmin kanlı batağında tarikat ozanları ve tarikat ehli şairlerin etkisinde şeyh, Şıh, şah, pir, dede, derviş, ağa, paşa, bey, köle, kul çağrışımlarıyla dolu.

Tekke edebiyatının en basit, en ilkel, en uyduruk yanını ulusal edebiyat sanıp kabul etmişiz. Ne yazık ki bu böyle... 

Biz normal yaşam tarzıyla kendi kendimize işkence ettiğimiz yetmezmiş gibi, bir de sevdiğimiz şahsa işkence ediyoruz. Benim bu sözlerime inanmayan açsın türküleri, şarkıları dinlesin. Filmleri izlesin. Filmler derken bir de günümüzde TV kanallarında oynatılan ünlü dizilerdeki Ensest ilişkilerin bol bol sunulması, üvey babayla üvey kızının ilginç ilişkisi üstüne kurulmuş cılız bir anlatı. Geleceğe nasıl bir kültür sunuyor bilemiyorum.

Gelin şimdi biraz dillerde dolaşan sözlerle başlayalım. Aslında bu sözler arabaların, yani kamyonların arkasına arka camlarına yazılan yazılardır. Ben birkaç tanesini yazayım varın siz ötekilerini düşünün.

»Kanını içeceğim Mürüvvet«

»Ya benimsin ya toprağın«

»Ölürüm de seni vermem ellere«

»Yakarım ulan seni, sonra da kendimi«

»İçerden yar içerden / Al hançeri kes bağrımı içerden«

Bu deyimleri yazdıktan sonra, gelin sözü fazla uzatmadan biraz türkü, şarkı, mani ve şiirlere göz atalım. Edebiyat bu mu diye soralım. Bu mu şiir bu mu anlatım, halkın şehit olarak bildiği ölülere, üleş diyen bir düşünce ne kadar çağdaş olabilir.

Oltu'dan girdik de Sarıkamış'a

Akıl ermez orda yatan üleşe

Askeri kırdıran Enver-i Paşa

Kitlendi kapılar, mekân ağladı

Şimdi Aşık Fakiri'nin yazdığı ve en çok kadınların dinlediği bir türkünün sözlerini okuyalım.

Tabib sen elleme benim yaramı

Beni bu dertlere salanı getir

Kabul etmem bir gün eksik olursa

         Benden bu ömrümü çalanı getir

         Git ara bul getir saçlarını yol getir

Bir kor oldu görülüyor özümden

Name name inliyor sazımdan

Dünyayı verseler yoktur gözümden

         Dili bülbül kaşı kemanı getir

         Git ara bul getir saçlarını yol getir

Merhamet et karşısından bıkmadan

Hatırını gönlünü yıkmadan

Çabuk getir can bedenden çıkmadan

         Fakirin derdine dermanı getir

         Git ara bul getir saçlarını yol getir

Getirsin de o gelen bu aşık'ı istemiyorsa sonuç ortada, saçları yolunacak ve aşığın önüne sunulacak. Dahası zorla gündeme gelen bir ilişki tecavüz olmuyor diyelim. Çünkü aşık böyle istiyor. Karşı düşüncenin hiçbir önemi yok. Karşı cinsin seçme beğenme şansı hiç yok. Başka birini sevmeye hakkı yok. Böyle bir seçeneği yok. Eğer olursa sonuç ölüm. »ya benimsin ya toprağın« kesin karar. Ee kadınlarda bunu aşk sanıp kabulleniyorlar.

Daha sonra bir pop şarkısının sözlerine kulak verelim. Sözler Kenan Doğulu denilen birine aittir. Öyle yazıyor tüm siteler. Karşı tarafa seçme hakkını hiç tanımıyor. Egoizmin en kralı...

Yaparım Bilirsin

Engel mi mesafeler aşk yoluna meşk yoluna

Değer mi sebepsizken ayrılığa

Baş koydum ben seninle mutlu aşk yoluna meşk yoluna

Bulurum Kaf dağına kaçsan da

Aşıklar anlar beni her halimi sevdiğimi

Dünyada bensiz bırakmam seni

Yalnızlar anlar beni her halimi sevdiğimi

Hayatta terk etmem seni

Yaparım bilirsin

Deliyim gözü kara deliyim yakarım Roma'yı da yakarım ben

Bulurum seni yine bulurum olurum yine senin olurum

Bu sözlerin daha detaylı olanları var. Biraz gerilere gidelim. Okul kitaplarında Türkmen ozanı olarak okutulan Pir Sultan Abdal'ın sözlerini okuyalım.

»Muhammed Mehdi'nin hak sancağını

Çekelim bakalım nic'olsa olsun

Teber çekip münkirlerin kanını

Dökelim bakalım nic'olsa olsun

Mahluk deccal oldu, insan haşarı

Asla bilen yoktur hayırı, şerri

Teber çekip şu mağradan dışarı

Çıkalım bakalım nic'olsa olsun

Müminleri bir katara düzelim

Güruh güruh şu alemi gezelim

Münkirlerin sarayını bozalım

Yıkalım bakalım nic'olsa olsun

Pir Sultan'a Hak yardım etmez mi?

Erenler bağında bülbül ötmez mi?

Bunca yattığımız gayri yetmez mi?

Kalkalım bakalım nic'olsa olsun«

Köroğlu koçaklaması olarak bilinen ve Koca Bey Mahlasıyla söylenilen ve en çok Ruhi Su'dan dinlediğim bu sözleri şimdi okuyalım. Bu yazıya aldığım sözler, Ruhi Su'yun okuduğu şekliyle alınmıştır.

» Senin o tektirin bize abestir

Bu yiğitlik sana kimden mirastır

Eğer ki kulluğan verirsen destur

İnan üçten beşten senden

Geride kalan değilem broy

Kavga görmeyince açılmaz aynım

Benimle beraber Mustafa kaynım

Eğer ki kavgada kızarsa beynim

İnan üçten beşten senden

Geride kalan değilem broy

Koca Bey'em çok diyarlar gezmişem

Nice nice alayları bozmuşam

Bin kelleyi bir cidaya dizmişem

İnan üçten beşten senden

Geride kalan değilem broy

Köroğlu adıyla da bir koçaklama okuyalım.

Karlı dağların ardından

Yel olup estiğin var mı?

Tek başına bu çöllerde

Ordular bastığın var mı?

Kargıyı ucundan salla

Düşmana deme eyvalla

Her taraftan üç beş kelle

Terkiden astığın var mı?

Köroğlu söyle şanından

Kuş uçurmaz divanından

Avuçla düşman kanından

Doldurup içtiğin var mı?

Biz bu şiirlerle büyüdük. Bizden başka bir şey beklemek biraz saflık olmaz mı?

Ya bu haramileri anlatan sözlere ne denilir?

Kırk haramiler kırk haramiler
Hep haraç için şehre geliriz
Kırk haramiler kırk haramiler
Doğruluk için biz haram yeriz 

Asmak kesmek kelle uçurmak
Hırsızlıktan altın vurmak
Asmak kesmek kelle uçurmak
Hırsızlıktan altın vurmak

Peki, bu sözlere ne demeli? Bence şöyle demeli şu an Kilis yollarında kelle getirenler var. O gün de vardı şimdi de var. Evet, güçlü edebiyatımızla ne kadar övünürsek o kadar doğrudur.

Buyurun Karayılan türküsünün sözlerini okuyalım:

Karayılan halk türküsü...

Atına binmişte elinde dizgin

Vardığı cephede hiç olmaz bozgun

Çeteler içinde Yılan'ım azgın

Vurun Antepliler namus günüdür

Sürerim, sürerim, gitmez kadana

Fransız kurşunu değmez adama

Benden selam söylen nazlı anama

Analar da böyle yavru doğurmuş

Karayılan der ki, harbe oturak

Kilis yollarından kelle getirek

Nerde düşman varsa orda bitirek

Vurun Antepliler namus günüdür

Ya da Kazak Abdal şiiri:

Eşeği saldım çayıra

Otlaya karnın doyura

Gördüğü düşü hayıra

Yoranın da anasını

Münkir münâfıkın soyu

Yıktı harap etti köyü

Mezarına bir tas suyu

Dökenin de anasını

Müfsidin bir de gammazın

Malı vardır da yemezin

İkisin meyyit namazım

Kılanın da anasını

Derince kazın kuyusun

İnim inim inilesin

Kefen dikmeye iğnesin

Verenin de anasını

Dağdan tahta getirenin

Mezarına götürenin

Talkınını bitirenin

İmâmın da anasını

Kazak Abdal söz söyledi

Cümle halkı dahleyledi

Sorarlarsa kim söyledi

Soranında anasını

Bu ezgiyi dinlerken devamı »anasını, avradını« deyip uzatmayı çok severdik. Dedim ya mayamız küfür çamuruyla yoğrulmuş biliriz.

Sevdiğimiz kadın, bizi terk ederse göndereceğim adamları saçını yola yola getirip altımıza yatırılacak. Sıkıysa hayır desin. Ya benimdir ya toprağın. Onun sevmeye başka bir insanı istemeye ne hakkı var ne de şansı. Gık demeyecek, susacak ve benim olacak. Yoksa »Roma'yı da yakarım onu da.

Bizi bu mazoşist edebiyatın içine kim taşıdı ve bizi bu tür edebiyat yazmaya kim yönlendirdi. Yani şu anlamı olmayan sözlerle dinlediğimiz ezginin ne denli mazoşist olduğunu biliriz bildiğimiz içinde zevkle dinleriz.

İçerden yar içerden

Kes bağrım yar içerden

Gözüm kapında kaldı

Çıkmıyor yar içerden

Ya da bir Van türküsü nasıl diyordu?

Giderem Van'a doğru

Yolum İran'a doğru

Kes başım kanım aksın

Kadir bilene doğru.
Vanlıyam, şanlıyam, gılıcı ganlıyam
Vanlıyam, şanlıyam, gılıcı ganlıyam

Gelin şimdi kadını işleyen bir Alevi-Bektaşi şairi olan »Türabi Kalender« adlı aşığın sözlerini okuyalım.

Dinle size bir nasihat eyleyim

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Ölürken de vassiyet eyleyeyim

Korkmalıdır kadınların şerrinden

İnanmayın kadınların sözüne

Sakatı çok sünnetine farzına

İki eli kanda sürer yüzüne

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Olmaz imiş kadınların iyisi

Orak gibi imiş mumdan doğrusu

Kalbindedir yetmiş şeytan yavrusu

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Gayet iyidir keyfi ile gezince

Haya bilmez hicap bilmez azınca

Yetmiş tamu ateşi yanar gözünde

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Kadındır kişinin yüzün ağartan

Kadındır kişiyi dinden çıkartan

Kadındır Yusuf'u hapis yatırtan

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Mümin kullarına cenneti verdi

Münafık kulları belasın buldu

İmam Hasan'a da ağuyu sundu

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Nesimi yüzüldü döküldü kanı

Mansur ikrar ile boyladı dârı

Adem'i cennetten kovduran karı

Korkmalıdır kadınların şerrinden

Türabi Kalender'im neyledi karın

Yere göğe sığmaz oldu feryadın

Mihr için canına okudu karın

Korkmalıdır kadınların şerrinden[i]

Şairleri yazarları tanımaya başladığım zaman, gördüğüm en önemli olay, bu insanların özel yaşamları genelde çok muntazam. Hal böyle olunca bu mazoşizm niye? Bu arabesk niye? Niye temiz edebiyattan uzaklaşıp böyle bir düşüncenin içine girelim. Niye insanları kanlı yaşama muhtaç edelim.

Kısaca diyorum ki sil baştan yazılmalı edebiyatımız. Temiz bir edebiyat bırakmalıyız gelecek kuşaklara. Buyurun şu uyduruk sözlerinden kurtaralım edebiyat dünyamızı.

Yıllar önce ben »Aşkolsun Liseli Kız« adlı uzun bir şiirimle böylesi bir konuyu işlemiştim. Bu şiirim »Acılar Da Üşür« adlı kitabımda bulunuyor.

Şimdi benim bir başka şiirimden de söz etmeliyim. Son olarak benim »Alaz Han’a Serzeniş« adlı dört bölümden oluşan şiirimden üçüncü bölümü ekleyelim ve daha sonra bu yazıyı bir iki türkü sözünü de yazarak bitirelim.

Alaz Han'a Serzeniş

3

Gözlerimin önünde

Eşkıya romanları

Eşkıya şiirleri yazılıyor

Koçero

Hamido

İnce Memed

Maho Ağa

Miho Ağa

Cemo

Memo

Daha daha niceleri

Devrimci edebiyatın kahramanları

Özendik bu isimlere gizlice

Çekildik dağlara eşkıya olduk

Gündöndü devran değişti

Şehir magandaları çıktı sahneye

İş düştü bizim romancılara

Şimdi de

Maganda romanları yazın

Eliniz kalem

Dudağınız kadeh tutarken

Unutuldu bu işin gerçek sahibi

Unutturdular

Baba beni bağışla

Yedi kat yerin altında kömür sökerken

Görmediler ki seni yazsın o zavallılar

»Ağıt Yüzlü Ezgiler« Kitabımdan… 

Bazı türkü sözlerinden alıntılar…

Bu Şiirde Çıldırlı Şenlik’ten

Zinzal garyasında suyun üstünde

Bir fahişe men fağıra söyüptür

Allah’ın yaramaz murdar yasarı

Demedin mi eşidirler ayıptır

İnsanı görende ağzın ayırır

Koltuğunun kılı camuş doyurur

Tepesinde leylek yuva gayırır

Dişlerini kazma gibi eyiptir

Özüne bakmayıp lağ eder bize

Boynu armut sapı memesi küze

Sirkeli başını sarıp ağ beze

Dazalak başına dinge koyuptur

Gözleri mavidir irengi sarı

Didarında yoktur Muhammed nuru

Sana ganım olsun Şenlik’in piri
Men fağırın hatırını kırıptır

Aşık Şenlik şiirinden sonra, Kul Ahmet isimli ozanın türkü sözlerini okuyalım. Ozan Diyor ki; »Senden başka yar seversem/Öldür beni öldür beni« bu öldürme eyleminin sonu cinayet olduğunu sanırım bu ozan bilmiyor. Sokaklarda kadın cesetleri topladığımızı unutmamalıyız. Toplumu cinayete teşvik etmekten yargılanmalı bu Kul Ahmet isimli ozan ve bu türküyü yorumlayan tüm sanatçılar. Şimdi sözünü ettiğim bu türkünün sözlerini okuyalım:

Seher Yeli

Seher yeli nazlı yâre

Bildir beni bildir beni

Düşmüşüm elden ayaktan

Kaldır beni kaldır beni

Söyle güzeller şahına

Yüz süreyim dergahına

Zehir olam kadehine

Doldur beni doldur beni

Kul Ahmet'im gönül versem

Bağından gülünü dersem

Senden başka yar seversem
Öldür beni öldür beni.  »Kul Ahmet«

****

Köroğlu’ysam almam deyin
Çıkartırım olmaz oyun
Bir kılınçla yeddi boyun
Endirip kestiğin var mı?

Kadın cinayetlerini özendiren bir türkü olduğu için rahat rahat okunuyor. Normalinde yasak edilmeli. Ama bizde cinayete teşvik ettirmek edebi yoldan olursa cezası yoktur.

Ankara Türküsü:

»Su Akar Güldür Güldür / Gel De Yar Beni Güldür

Bir Damlacık Kanım Akmaz / Öldürürsen Sen Öldür«

Bir Karadeniz Türkü Sözü:

Gelevera deresi oy Gelevera deresi
İki dağun arasi oy iki dağun arasi
Yuzunden silinmesun, yuzunden silinmesun Piçağumun yarasi
Yuzunden silinmesun oy, yuzunden silinmesun Piçağumun yarasi

İlginç bir şiir:

Hançer

Al eline hançeri

Açılıp açılıp da vur

Bir damla kanım akmaz

Öyle çok kederliyim

Niçin öldüğüm anlaşılmaz. »Orhon Murat Arıburnu«

Bazı türkülerden bazı dizeler:

Kaşların Arasından

Domdom Kurşunu Değdi

Bir Avcı Vurdu Beni

Bin Avcı Beni Yedi. »Aşık Mahzuni Şerif«

Yar gidiyor ağrıma, hançer sokun bağrıma

Efkara güfteler az, ağla ince saz. »Cenk Eren-İnce«

Bir Kaygusuz Abdal şiiri Kadınlar hakkında.

Eksik Avradın Kötüsü

Eksik avradın kötüsü dizini dikip oturur

İşinin kolayın bulmaz yüzünü yıkıp oturur

Boğaza takmış akıkin aşına bulmaz kekiğin

Yeni donunun söküğün dizine takıp oturur

Ayağında meşin mesi kolunda gümüşün başı

Soyunmaya elbisesi taşraya bakıp oturur

Yata yata karnı şişer eşinin başında işer

Bitler kanatlanıp uçar sirkeye batıp oturur

Çocuklar oynar aşığı köpekler yutar bulaşığı

Karga da kapmış kaşığı havaya bakıp oturur

Başa bağlamış emiri rençberler sever demiri

Danalar yemiş hamırı tekneye bakıp oturur

Kaygusuz aydır atılmaz pazara çeksen satılmaz

Soyunup koyna yatılmaz bir manda çöküp oturur. »Kaygusuz Abdal«

Şimdi bir Diyarbakır-ve Celal Güzelses’in yayınladığı zamanı belli olmayan “Plaktan Yazıldı” tanımıyla internet sitelerinde yer alan türkü sözleri. Sevdiği kıza anam diye sesleniyor. 

Ağlama Yar Ağlama (Anam)
Mavi Yazma Bağlama
Mavi Yazma Tez Solar (Anam)
Ciğerimi Dağlama 

Elmada Al Olaydın (Anam)
Selvi De Dal Olaydın
Bana Göre Yar Mı Yok (Anam)
İstedim Sen Olaydın 

Elma Al Olanda Gel (Anam)
Ayva Nar Olanda Gel
Hasta Düştüm Gelmedin (Anam)
Bari Can Verende Gel.

Son Sözüm Şudur:

Bir de türkülerde var olan, Pedofili ya da sübyancılık meselesi var ki, içler acısı. Pedofili ya da sübyancılık olayı sözlüklerde şöyle tanımlanıyor.: »Pedofili ya da sübyancılık, belirli yaştaki bir kimsenin ergenlik öncesi çocukları cinsel açıdan çekici bulması ve cinsel eğiliminin çocuklara yönelik olmasına neden olan psikoseksüel rahatsızlık. Bu rahatsızlığa sahip kişilere pedofili ya da sübyancı denir.« Bu olay türküler kanalıyla işlenirse suç sayılmıyor. Demekle yetinelim. Ancak bu olayı uzun uzun anlatmaya gerek yok, buyurun bir iki türkü sözü okuyalım.
*****
Birinci Türküden iki dize yeterlidir diyelim.

Ah vayları vayları, Geldi Kiraz Ayları.
15 yaşında kızın sallanıyı sallanıyı şalvarı.

İkinci türkünün sözlerini yazalım şimdi.

Yüksek ayvanlarda bülbüller öter
Bülbülün figanı aleme yeter
Benim çektiklerim ölümden beter

                Gel anam gel bacım gelin olasın
                Çarşamba gecesi bize gelesin

Elinin kınasın al eylemişler

Gözünün sürmesin bol eylemişler
Seni bir yiğide mal eylemişler

                Gel anam gel bacım gelin olasın                    

                Çarşamba gecesi bize gelesin

Bir Bolu türküsü sevdiğine yavrum diye sesleniyor. ilginç.

Beyaz giyme toz olur
Siyah giyme söz olur
Gel beraber gezelim
Muradımız tez olur

                Salına da salına da gel

                Haydi yavrum
                Dön dolaş gene bana gel

*****

Aşına da Karacaoğlan aşına

Yeni değmiş on üç on dört yaşına

Uzak durma Akpınar'ın başına

Turnam yare selam saldım gel deyi

Ardahan'ın Yollarında

Güller Açıp Bağlarında

Öyle Bir Yar Sevmişem Ki

On Üç On Dört Çağlarında

*****

Yemeni bağlamış telli başına
Zülüfleri düşmüş hilâl kaşına
Henüz girmiş on üç on dört yaşına
Edâlı, işveli köylü güzeli.
******

Ekin Ektim Çöllere De,
Yoldurmadım Ellere.
On Beşinde Yar Sevdim De,
Sevdirmedim Ellere. »Yozgat Türküsü«

Bir de Bu şairi okuyalım, ne diyor bu sevdiğine...

İlginç bir şiir…

*****
Ben senin sevgilin, eşin, baban, ağabeyin,
Arkadaşınım.
Biri bitse biri kalır
Seni hiç bırakmayacağım! »Cemal Süreya«

Bu tür şiir yazan ve bu türküleri seslendirip, para kazanan tüm ozan ve sanatçıları cinayete özendirmekten yargılamak gerekiyor. Yani kısacası sokakta ne kadar cinayet ya da taciz suçu işleniyorsa sorumlusu bu ozanlardır ve bu eserleri seslendiren sanatçılardır diyorum. 

Kin, Nefret ve Ayırımcılık Suçu: TCK Madde 122 aynen şöyle söylüyor. "Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeniyle;” yazılmış tüm eserler zaten yasaya göre suç, o halde yasal işlem ön saflara taşınmalı böylece tüm bu yazılar yok edilmeli. Çağdaş bir düşünceye böyle geçilir demeliyim.

Genelde türküler tarikatların karanlık girdabında boğulunca, toplumun bin yıl gerisine düştüler. Ne diyelim.

Bir halkın medeniyetini öğrenmek mi istiyorsun, o zaman, o halkın türkülerini dinlemeniz yeterlidir!

Orhan Bahçıvan, »Halis Kızılateş«

Not:

Bu küçük yazının içine aldığım şiir sözleri tam olmayabilir ya da dağınık olabilir. Ben bu şiir sözlerini internet sitelerinden kopyala yapıştır sistemiyle yazının içine aldım. Bunlar ilk aklıma gelenler. Öyle detaylı araştırma yapmadım. Detaylı bir araştırma yapılırsa nelerin olduğu görülür. Kadını aşağılayan, sadece seks aleti olarak gören ve küfür içeren şiirlerden, türkü sözlerinden uzak durdum. Özellikle Neyzen Tevfik adlı şairin Mecnun adlı şiirini bilerek almadım. Çünkü bu şair, 1938'de Bakırköy Akıl Hastanesinde tedavi görmüş, yani akıl hastası bir şair. Bu şiiri okumak ya da dinlemek isteyen olursa internet sayfalarına, “Neyzen Tevfik Mecnun” diye yazınca en az bin sayfada karşınıza çıkar. Üstelik kendi sesiyle. Ayrıca halkları küçümseyen, halklara küfreden şiirleri de almadım. Evet özellikle Pir Sultan Abdal’ın Türk Halkını aşağılayan şiirini almadım çünkü İnternet sitelerinde var. İsteyen arayıp bulup okuyabilir. Türkmen ozanı diyorlar ne hikmetse her dizede Türk halkına küfür almış başını gidiyor. Dedim ya bizim mayamız küfürle yoğrulmuş. »01.02.2016«.

---

[i] Türabi Kalender mahlaslı bu şiir, Ozanlarla ilgili çok eski yıllara ait bir antolojiden alınmıştır...